Een glimp van
Pilatus' bestaan

Pilatus' naam wordt elke zondag in talloze kerkdiensten genoemd, maar wie was hij eigenlijk? In naam van het hooggeroemde Romeinse recht veroordeelde hij de Heiland der wereld tot de kruisdood, en dat terwijl hij ervan overtuigd was dat Jezus Christus onschuldig was. Wat betekende dit voor hem als overheidsdienaar en als mens? Hoe heeft hij dit kunnen doen? En hoe kon hij daarmee verder leven? Dergelijke vragen stelt Ann Wroe in haar boek ”Pilatus. De biografie van een verzonnen man”.

Over de feitelijke omstandigheden van het leven van Pilatus weten wij maar heel weinig. Wel zijn er in de christelijke oudheid en in de Middeleeuwen veel verhalen verzonnen over deze man. Verhalen waarin hij soms heel positief, vaak ook erg negatief wordt neergezet. Maar wat zijn feiten en wat zijn verzinsels?

Met deze vragen hield de Engelse schrijfster Ann Wroe zich drie jaar bezig. Ze is kenner van de Middeleeuwen, maar heeft zich ook verdiept in de Oudheid en in de meest recente eeuwen. Haar studie leverde een dik boek van 399 bladzijden op. Ze schreef geen roman over Pilatus en, ondanks de titel ”De biografie van een verzonnen man”, ook geen biografie. Wat is dit dan wel voor een boek?

Ann Wroe noemt het zelf een tocht door de uiteenlopende beschrijvingen van Pilatus' leven. Een verhaal over een man die vanuit tientallen gezichtshoeken is bekeken en in tientallen uiteenlopende kleurnuances is gezien. Dat maakt het boek tot een collage van een reeks biografische schetsen. Het is geen speurtocht naar de ware Pilatus. Die is niet te vinden. Meer dan een enkele glimp en een aantal veronderstellingen hebben we niet. Toch vindt mevrouw Wroe het de moeite waard ons met deze collage te confronteren, omdat al deze verhalen ons voor de vraag stellen wat deze Romein bewoog, en wat óns beweegt. Pilatus bekeek de wereld op zijn manier; hoe kijken wij?

Spanje en Duitsland
In zeven hoofdstukken laat de schrijfster verschillende visies zien op diverse aspecten van Pilatus. Was hij een Romein uit Samnium? Of groeide hij op in Spanje of Duitsland? Als prefect van Judea regeerde hij in Caesarea als een Britse gouverneur over India, afstandelijk en in een breekbare verstandhouding tot de onderworpen bevolking. Het leek –ook voor hemzelf– alsof híj het was die aan de touwtjes trok, maar eigenlijk was hij een werktuig van God, een werktuig dat er geen idee van had welke rol hij speelde in het wereldplan.

De vertegenwoordiger van de meest aanmatigende macht ter aarde werd gereduceerd tot een toneelknecht. Tijdens het proces van Jezus zag hij verbijsterd macht tegenover macht staan, gewapende macht tegenover geweldloze macht. De confrontatie met het hogere maakte hem tot een weifelaar. Hoewel innerlijk besloten Jezus te redden, kwam hij er uiteindelijk toe Hem ter dood te veroordelen. „Onschuldig door de wereldlijke rechter veroordeeld.” En de rechter wíst dat! Bij het wassen van zijn handen kon hij Jezus niet in de ogen zien. Zo bleef het bloed kleven.

Passiespel
Toch werd later vaak heel gematigd of zelfs positief over Pilatus geoordeeld, waarbij de schuld vooral aan de Joden werd gegeven. Voor Tertullianus was hij in zijn hart al een christen en later kreeg hij in Ethiopië zelfs een plaats in de heiligenkalender. In Europa werd hij echter op allerlei manieren, in passiespelen en romans, gezien als de essentie van het kwaad. Voor Ann Wroe had hij beide mogelijkheden in zich.

Het boek ”Pilatus; De biografie van een verzonnen man” laat ons veel verschillende beelden zien. De schrijfster geeft aan de ene kant verbluffend veel feitelijke achtergrondinformatie. Over het denken en voelen van een Romein. Over de situatie in het vroege keizerrijk en in de provincie Judéa. Over de passiespelen en de emoties in de Middeleeuwen. Anderzijds is het een verwarrend boek. Het is geen wetenschappelijke biografie, geen roman, maar toch een literair geschreven collage van feiten en fictie, waarbij de grenzen vaak niet duidelijk zijn. En dat alles met een lichte Britse ironie van iemand die zichzelf niet aan de Bijbelse openbaring gewonnen geeft. Dit boek heeft interessante kanten. Maar ik betwijfel of het de tijd van het lezen wel waard is.