Drs. Van den Herik schrijft fijne kerkhistorische studie

De kerkelijke plaats van ds. Knap

Gereformeerde belijders in de Nederlandse Hervormde Kerk worden wel ”gereformeerdebonders”, of nog juister ”hervormd-gereformeerden” genoemd. Onder de pakkende titel ”Gereformeerd en toch hervormd” verscheen van de hand van drs. A. J. van den Herik, predikant in de hervormde gemeente te Moordrecht, een verrijkende studie over ds. J. J. Knap Czn. Deze studie is een uitwerking van een kerkelijke scriptie die de theologische en kerkelijke plaatsbepaling van deze Groningse theoloog poogt aan te geven.

Het boekje zet in met een tekening van achtergronden en studiejaren van ds. Knap, waarin de lijnen al zichtbaar worden die in zijn latere leven zo duidelijk zullen gaan lopen. Hij kwam uit een predikantsgeslacht; vader en grootvader stonden ook in ”het wondere ambt”! Opmerkelijk is de verbinding tussen het piëtistisch getinte gereformeerde leven en de ethische theologie (het Réveil) in hoofdstuk 1.

Hij begon als Waals predikant in Maastricht en Groningen, maar in de laatste universiteitsstad werd hij op 9 mei 1887, dus vlak na de Doleantie, hervormd predikant Hij zette zich vooral in voor de drankbestrijding (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3 tekent de auteur hoe ds. Knap als predikant steeds meer in gereformeerde lijn werd geleid door bestudering van de werken van Kuyper en Bavinck en vooral zijn eerbied en liefde voor en zijn verdieping in Gods Woord. Door de beslissende invloed van Kuyper op de Groningse predikant kwam het gereformeerde gedachtegoed van vader en grootvader tot ontwikkeling.

Kerkelijke visie
In de hoofdstukken 4, 5 en 6 gaat ds. Van den Herik in op de kerkelijke visie, op de aandacht voor het geestelijk leven en op de homiletische arbeid van ds. Knap. Hoezeer hij ook Kuyperiaan was, hij bleef, met alle pijn en moeite, toch hervormd predikant en sterk aan de gereformeerde belijdenis gebonden.

Ds. Knap was een voorstander van reorganisatie van de kerk en hij voelde zich sterk verbonden met de GB-predikanten M. van Grieken en M. Jongebreur. Ook in de Gereformeerde Bond was de invloed van Kuyper duidelijk, zeker ook bij hen die de ARP als politieke partij steunden, zoals ds. Knap ook deed.

Hoewel hij gezangen liet zingen, was ds. Knap een bevindelijk prediker, die in zijn visie op het geestelijk leven elementen uit de vroegethische theologie verdisconteerde, zoals de leer van de Heilige Geest en de plaats van de persoonlijke ervaring. Afgesloten wordt met hoofdstuk 6 over Knaps homiletische arbeid. Een voorbeeld daarvan wordt gegeven in de weergave van een door hem gehouden preek.

Het boekje, voorzien van een reeks noten en een bibliografie van ds. Knap, wordt gesierd –niet opgesierd!– door twee bijdragen van dr. W. Aalders en van dr. J. Haitsma, die beiden ds. Knap gekend hebben!

Compositie
Ik sluit deze boekbespreking af met enige opmerkingen:

1. In kort bestek wordt in deze studie veel geboden. Ze is helder en voor iedereen goed leesbaar zonder oppervlakkig te zijn.

2. In hoofdstuk 3 wordt ds. Knap getekend als gereformeerd theoloog. Qua compositie vind ik dit hoofdstuk niet zo sterk, een mengeling van zijn theologisch bezig zijn, van zijn politieke stellingname en zijn werkzaamheden en heengaan, waarna nog enige aandachtspunten volgen, zoals zijn pastoraal werk, de jeugd, zijn zielszorg etc. Deze zouden beter met het homiletisch werk verbonden kunnen zijn.

3. De auteur zou er beter aan hebben gedaan om in de hoofdstukken 4 en 5 eerst de kerkelijke visie en de beschrijving van het geestelijk leven te tekenen en daarna een korte evaluatie en beoordeling te geven. Nu plaatst de schrijver de bespreking halverwege de hoofdstukken en gaat hij vervolgens weer door met Knaps mening te schetsen.

4. Wat de auteur schrijft over de plaats van ds. Knap in de kerkelijke strijd, diens sympathie voor reorganisatie van de kerk en zijn verhouding tot de Gereformeerde Bond smaakt in die zin naar meer dat deze aanzetten zouden kunnen zijn tot een nadere en diepgravender studie. Vooral de positie van ds. Knap in kerkelijk opzicht ten opzichte van Kuyper en Visscher nodigt uit tot verdere bestudering. We kunnen daarvan in de huidige situatie nog het een en ander leren.

Alles overziende typeer ik dit boekje als een kleine doch fijne kerkhistorische studie. Mijn collega betuig ik mijn dank daarvoor. Naar ik hoop, zien we nog meer van zijn hand verschijnen!