Ongeoorloofde opmerkingen
over Handelingen

Hoe is het christendom ontstaan? Hoe maakte het zich los van het jodendom? Wat is de rol die Paulus daarbij speelde? E. Trocmé gaf daarop zijn visie in het boek ”L'Enfance du Christianisme” (1997). Het is nu ook in het Nederlands vertaald.

Wie op de hoogte wil zijn van de problemen waarmee de moderne bijbelwetenschap zich bezighoudt, kan bij deze emeritus hoogleraar van de Universiteit van Straatsburg terecht. Hij roept echter meer vragen op dan hij beantwoordt. Dat is op zichzelf niet erg, want het kan tot verdere bezinning leiden. Bedenkelijk is wel dat zijn beschouwingen op belangrijke punten geen recht doen aan het Nieuwe Testament.

Dat hangt samen met zijn kritische benadering van de Heilige Schrift. Zo leest men in het derde hoofdstuk dat er geen enkel betrouwbaar verhaal over de verschijningen van Christus is. Ze zouden verscheidene maanden, misschien zelfs verscheidene jaren hebben aangehouden „ondanks de moeite die de auteur van de Handelingen der Apostelen zich heeft gegeven om ze te beperken tot de veertig dagen na de verrijzenis.”

Het boek Handelingen moet het dikwijls ontgelden. Bij de tweede helft van dit bijbelboek zou men rigoureus kritisch te werk moeten gaan. Sommige gedeelten van de nieuwtestamentische geschriften zijn voor Trocmé legendarisch of absoluut legendarisch.

Hypothese
De schrijver houdt Handelingen 8:32-35 voor de enige passage uit het Nieuwe Testament waar de tekst van Jesaja 53 over de lijdende knecht verstaan wordt als de voorspelling van het lijden van Jezus. Hij vergeet 1 Petrus 2:22-25. En er is meer.

Het boek van Trocmé bevat naast historische gegevens hypothesen en theorieën. Daarmee werkt men immers in de wetenschap. Maar dan komt het wel op de argumenten aan.

Het ontbreekt aan bewijs voor de bewering dat het in de brief van Jakobus om een volledig joodse opvatting van God gaat. Het heet een aantal regels verder (blz. 130) dat Matthéüs, evenals de auteur van de brief van Jakobus, het christendom voorstelt als de meest volmaakte vorm van het jodendom sinds de tempel verdwenen is, al verschilt hij hemelsbreed van Jakobus op het gebied van de christologie.

Agressief
Wat over het evangelie van Johannes gezegd wordt, is evenmin overtuigend. Overigens is de opmerking te noteren dat de goddelijke natuur van Jezus voor Johannes een wezenlijk gegeven is. Vanwege de conflicten met de joden die Johannes beschrijft, wordt „de Jezus van Johannes” een agressieve Jezus genoemd.

De reeks visioenen van Johannes op Patmos loopt uit op dat van het nieuwe Jeruzalem, de stad zonder tempel. Er zou reden zijn om aan te nemen dat hiermee beoogd is de kloof tussen christenen en joden onoverbrugbaar te maken. Joden hoopten namelijk op de herbouw van de tempel in de eindtijd.

Harmonie
Trocmé meent telkens een breuk te moeten aanwijzen: een breuk van Paulus met Jakobus en de kerk te Jeruzalem, een breuk met Petrus, een breuk met Barnabas en een breuk met de kerk van Antiochië zelf. Het is niet te ontkennen dat er in de vroege kerk spanningen zijn geweest. We horen ervan in de hoofdstukken 6 en 15 van de Handelingen der Apostelen en niet minder in Galaten 2.

Een boek als dat van Trocmé kan aan hen die deze periode zouden willen idealiseren, laten zien dat de problemen waarvoor de eerste christenen stonden, niet gering waren. Soms liet de harmonie inderdaad te wensen over. Een studie over de apostolische kerk zou echter uitdrukking moeten geven aan de verwondering over het feit dat Christus haar door alles heen geleid heeft. Maar dan moet het Nieuwe Testament niet als een bundel menselijke documenten behandeld worden. We hebben in deze boeken met het Woord van God te maken.

Werken van het genre waartoe dat van Trocmé behoort, zijn aan te bevelen aan hen die in staat zijn ze heel kritisch te lezen.