Veertien auteurs over spiritualiteit in ontkerstend Nederland

Het individu bepaalt de religie

Religie is weer in, doordat religiositeit in opmars is. Dat is een wonderlijke conclusie voor wie kijkt naar de teruggang van godsdienst in het publieke leven. De cijfers van de laatste jaren liegen daar niet om. Onderzoekingen van het Sociaal Cultureel Planbureau over de voortgang van de secularisatie en de cijfers over kerkverlating onderstrepen de ontkerstening. Ontkerstening wil zeggen: vervreemding van de dienst van God. En toch toename van religiositeit? Ja, zegt de verzamelbundel ”De religieuze ruis in Nederland”.

Anton van Harskamp, eindredacteur van de bundel, is als godsdienstfilosoof verbonden aan het Bezinningscentrum van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij schrijft vanuit zijn professie en vanuit de praktijk.

De vraag is natuurlijk: is Van Harskamp een dwarsligger? Roeit hij tegen de stroom in? Dat is niet zijn bedoeling. Hij geeft een correctie op een ouderwets religiebegrip. Het is een misvatting te denken dat de secularisatie ons land regeert, vindt hij.

Individu
Er is toename van belangstelling voor religie. Het gaat dan om een heel bepaald soort religie, namelijk religie van het individu. Het individu is beslissend voor de bepaling en de beleving van het religieuze.

Deze stelling vertoont een boeiende mix van eigentijds individueel leven en religie. Ik kan het ook zo zeggen: de aandacht voor het individu wordt religieus geduid. De belangstelling voor het spirituele –mede een reactie en correctie op de materialistische instelling van moderne mensen– is per definitie religie. Mensen zoeken naar zin. Zij geven zich over aan New Age; zij zijn met velen te gast bij Jomanda. Ook het charismatisch denken en het nieuwe evangelicalisme zijn uitingen van religie. Het is merkwaardig dat deze laatste stroming met New Age op één lijn wordt gesteld.

De lezer begrijpt: religie is hier een zeer breed begrip geworden. Het specifieke van de band met een persoonlijk God, door de Geest en het Woord gelegd en onderhouden, is hier totaal afwezig.

Ruis
Wie door de beschrijving heenkijkt, ontdekt dat de mens in zijn religie alleen met zichzelf bezig is. Religie draait om de mens zelf. Of daarom het beeld van de ruis gekozen is, wordt niet duidelijk. Wel is duidelijk dat deze religie niet meer gekarakteriseerd wordt door de aanwezigheid en de openbaring van God.

Na het lezen van dit boek blijft er eigenlijk maar één vraag over: Wat versta je onder religie? Welke inhoud heeft geloof voor je?

Niet minder dan veertien auteurs gaan in op deze opvatting van Van Harskamp. Zij allen behoren tot de groep van sociologen, psychologen, filosofen en theologen. Hun reacties zijn onderling nogal gevarieerd. Geen van hen weerspreekt de grondstelling van Van Harskamp. Daardoor is dit boek eerder verwarrend dan verhelderend. Zou het beeld van religieuze ruis ook gekozen zijn vanwege de reacties van deze veertien schrijvers?

Het boek laat zien wat er op de markt van de religie te koop is. Het ware geloof in Jezus Christus komt daar helaas niet aan bod. Met deze typering wil ik volstaan. Op elk van de commentaren ingaan maakt de verwarring alleen groter.