Feministische visie op het Woord

Het eerste deel van ”Bijbel in vrouwelijk perspectief” biedt een historisch overzicht van vrouwen die zich deze eeuw (meestal vanuit feministische interesse) met de Bijbel bezighielden. Vragen rond feministisch-exegetische hermeneutiek komen aan de orde, waarna plussen en minnen vanuit het feministisch kamp geplaatst worden. Vervolgens is er een overzicht van de huidige stand van zaken. Dit gebeurt aan de hand van de vraag hoe bestaande exegetische methodes vanuit een feministische invalshoek gebruikt kunnen worden, aangevuld met namen van feministische theologen die daarvan gebruikmaken.

Na een analyse van deze basisgegevens wordt een poging gedaan een reconstructie te geven van vrouwengeschiedenis naar aanleiding van gegevens uit het Oude Testament (deel 2) en het Nieuwe Testament (deel 3). De schrijfsters maken gebruik van bijbelse teksten (het Oude Testament wordt Eerste Testament genoemd), maar ook van niet-schriftelijke bronnen (archeologische vondsten).

Aan de hand van sociologische modellen schenkt men aandacht aan verschillende facetten van het dagelijks leven van vrouwen: Wat was hun sociale positie? Op welke manier kreeg de godin Ashera/Astarte een plaats in hun godsdienstige beleving? Hoe werd de strijd aangegaan tegen het androcentrische patriarchaat (het leven waarin mannen een bepalende rol hebben en vrouwen niet meetellen)? Vrouwvijandelijke tendensen worden blootgelegd en voorzien van commentaar. Voor de zoektocht naar feministisch verantwoorde alternatieven wordt een exegetisch stappenplan geboden, dat aan de hand van Markus 10:2-12 uitgelegd wordt.

Hulpmiddel
Dit boek kan een nuttig hulpmiddel zijn voor iemand die op zoek is naar namen van feministische theologen die zich met een bepaald onderzoeksterrein bezighouden. Zowel in de leesstof als in de literatuurlijsten en het namenregister is een veelheid van feministische theologen te vinden. Hier moet wel vermeld worden dat de schrijfsters zich bijna exclusief richten op hen die in het Duitse taalgebied werkzaam zijn.

In de vertaling is te merken dat het boek oorspronkelijk in het Duits verschenen is: ”tuchtige vrouw” (blz. 107) zou beter vertaald kunnen worden door ”eerbare vrouw”. Ook voor de woorden ”landname” (blz. 116), ”talionswet” (blz. 127) en ”gola” (blz. 137) was wellicht een echte vertaling te vinden.

Verhoudingsgewijs wordt veel aandacht besteed aan joods feminisme en vragen naar het anti-joodse karakter van het christelijk feminisme. Deze belangstelling kan mijns inziens afgeleid worden uit het feit dat twee van de drie schrijfsters van dit boek in Duitsland werkzaam zijn.

Bevrijding
Qua inhoud blijkt opnieuw dat feministische exegese en theologie ver verwijderd zijn van de gereformeerde traditie. Begrippen zoals ”zonde” en ”bevrijding” worden in feministische kring gelijk verbonden met de (niet onafhankelijke) positie van vrouwen. Deze andere invulling blijkt ook in dit boek gebruikt te worden, bijvoorbeeld bij de verklaring van de maagdelijke geboorte (blz. 229). De schrijfster spreekt over een Marialegende, waarin het volgens haar draait om een vaderloze geboorte. Ze ziet het verhaal als een voorbeeld van een antipatriarchale tekst, waarin vrouwbevrijdende aspecten te lezen zijn. Vrouwen zijn niet (meer) afhankelijk van mannen. Deze feministische exegese plaatst vrouwen in het middelpunt en wijst hun de weg naar de bevrijding uit de mannenwereld.

In aansluiting op de Bijbel geeft de Heidelberger een andere kijk op de zin ”geboren uit de maagd Maria”: „de eeuwige Zoon van God... werd Zijn broederen in alles gelijk, uitgenomen de zonde.” Zo alleen kan Jezus zondaren bevrijden uit de macht van satan; Hij is dé weg tot verlossing. Door Hem kunnen zondaren deel krijgen aan de enige troost die er is in leven en sterven. Naar mijn mening heeft die bijbelse boodschap van bevrijding meer perspectief voor vrouwen.