Amsterdam is anders dan Antiochië

De stad krijgt in de Bijbel een verrassende aandacht. Het thema is in onze verstedelijkte samenleving erg actueel. In de serie Schriftwerk, een handreiking voor meditatie en bijbelstudie, verscheen een deeltje ”Kernteksten over de stad”. Er staan mooie en verrassende dingen in, maar als geheel laat het boek een onbevredigend gevoel achter.

Het is een goede gedachte van de redactie van Schriftwerk om aan de stad een deeltje te wijden. Auteur is drs. C. van Duijn, predikant van de hervormde Noorderkerk in het hartje van Amsterdam. Van het begin tot het eind is merkbaar hoezeer hij zich bij het onderwerp betrokken weet. De stad en de mensen van de stad gaan hem zeer ter harte. En dus ook de vraag hoe het Evangelie daar tot klinken moet worden gebracht.

De vragen die in het boekje klinken zijn door drs. Van Duijn zelf heengegaan. Soms denk je dat de schrijver zijn eigen betrokkenheid op de stad projecteert op mensen in de Bijbel, bijvoorbeeld als hij spreekt van de indrukwekkende gerichtheid van Abraham op de stad, of van Paulus als een echte stadsmens. Sinds enkele jaren ben ik zelf ook ”stadspredikant” – al is de situatie van de Amsterdamse Noorderkerk heel anders dan die van de Utrechtse Mattheuskerk. Ik voel er iets van hoe die stad met al zijn mensen, de stad waar je geplaatst bent en waar de gemeente haar plaats heeft, je bezig kan houden. Met verwachting greep ik daarom naar deze Bijbelstudies over de stad.

Zinkende steen
Laat ik om te beginnen zeggen, dat er heel mooie dingen in dit boekje staan. In het bijzonder in de drie laatste hoofdstukken over het kerkzijn in Antiochië, het oordeel over Babel (Jer. 51) en de toekomst van het nieuwe Jeruzalem. Daarin vond ik verrassende opmerkingen en mooie bijbelse lijnen.

De tekening van de situatie in Antiochië geeft een bijzonder reliëf aan wat we in Handelingen lezen over de gemeente daar. De boodschap van Seraja in Jeremia 51 wordt heel aanschouwelijk dichtbij gebracht. Babel, de stad van de mens, de stad van de wereld, gaat onder – zoals de steen van Seraja wegzinkt in de Eufraat. Zo zal het gebeuren, al lijkt de boodschap niet meer effect te hebben dan een steen die in het water valt: even een rimpeling, en alles gaat gewoon verder. Ook in het hoofdstuk over de hofstad –het nieuwe Jeruzalem– staan prachtige opmerkingen.

Wonen in tenten
Toch houd ik een onbevredigd gevoel over als ik het boekje in zijn geheel probeer te waarderen. Voor mijn besef gaan deze bijbelstudies op drie punten mank.

Allereerst heeft de auteur zich er te weinig rekenschap van gegeven wat de Schrift onder de stad verstaat. We komen die dingen wel tegen, maar was het niet nodig geweest eerst te ontdekken wat de stad is in bijbels licht?

Waarom bouwde Kaïn een stad? En waarom woonde Abraham in tenten, nadat hij uit de stad door God was weggeroepen? Wat is de stad van God, de stad die de tentbewoners, Gods vreemdelingen op aarde, verwachten? En wat is de stad van de mens, de stad van de wereld? Wat is het onderscheid tussen Babylon en Jeruzalem? Nogmaals, we lezen daar wel een en ander over, maar ik krijg het gevoel dat dit onderscheid niet voldoende doordacht is, en dat daarom soms op een ongenuanceerde manier over de stad wordt gesproken.

Dat brengt me bij een tweede punt: Wordt in deze Bijbelstudies niet te geforceerd een soort ”theologie van de stad” gepropageerd? Ik weet wel dat meerderen zo spreken vandaag. Maar voor mij is het de vraag of je kunt zeggen dat Paulus speciaal een opdracht voor de stad had. Lag het niet voor de hand dat de apostel in een aantal steden vooral zijn werkterrein vond? Omdat hij per schip reisde kwam hij eerst in een havenstad aan. En moest hij niet in de stad zijn omdat zich daar de synagogen bevonden? Daar verkondigde Paulus steeds eerst het Evangelie: „Eerst aan de Jood”, schrijft hij. Trekken wij niet teveel conclusies uit het woord ”stad” in Handelingen – waren al die steden te vergelijken met een grote stad als Amsterdam?

Kapstok
Het derde punt weegt voor mij het zwaarst. Dit boekje wordt aangekondigd als een serie bijbelstudies. Dekt deze vlag altijd de lading? Kun je boven een bijbelstudie over het zendingsbevel in Mattheüs 28 zetten: ”God heeft de steden lief”? Gaat het hier over de stad, of over de volken – waartoe natuurlijk ook de stadsbevolking hoort, maar niet exclusief? Kun je over Genesis 1: 28a een bijbelstudie houden onder de titel: ”De oorsprong van de stad”? Of is de tekst dan kapstok voor onze gedachten?

Ronduit moeite heb ik met een bijbelstudie over Johannes 1: 14a: „Het Woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond.” De tweede zin van dit hoofdstuk luidt: „In dit hoofdstuk denken wij samen na over het wonen van de christen in de stad.” Dit kan zo niet, temeer als in dit hoofdstuk gesproken wordt over het ”incarnatiemodel”. We hebben behoefte aan bijbelstudies waarin wij lezen wat er staat. Om vervolgens te verstaan wat wij lezen.