Koolen schreef sympathiek boek over orthodox theoloog

Fruytier waakte over zuivere leer

Jacobus Fruytier (1659-1731) was een stevige, dogmatisch aangelegde predikant, die waakte over de zuivere leer. De hervormde emeritus predikant J. Koolen schreef een sympathiek boek over deze polemicus.

Niet iedere emeritus kan zeggen wat de schrijver van dit boek te kennen geeft, namelijk dat het emeritaat de gelegenheid bood om een boek van dit kaliber samen te stellen. Dit dwingt respect af. Intussen vermoeden we dat veel materiaal eerder werd verzameld. Het werk, dat de figuur van Fruytier tekent, bevat een hoeveelheid gegevens die getuigenis aflegt van een bekendheid die wel moet berusten op een langduriger interesse in Fruytier. Is hij werkelijk een vertegenwoordiger van de ons zo bekende beweging van de Nadere Reformatie? De vraag is maar welke maatstaf men daarvoor aanlegt. Het laatste hoofdstuk wil daarover uitsluitsel geven.

Antinomianen
Het boek is helder en overzichtelijk opgebouwd. Een korte biografische schets biedt de gegevens, die met zorg zijn verzameld en sober zijn meegedeeld. Daarmee is het eerste hoofdstuk gevuld. In de vijftig bladzijden die volgen, worden de geschriften beschreven die aan de man een zekere blijvende bekendheid hebben gegeven. Het zijn werken van historische aard, andere zijn ook stichtelijk van karakter. Polemische boeken en traktaten verraden de verdediger van de gereformeerde waarheid.

Na dit overzicht over de pennevruchten van Fruytier volgen hoofdstukken die een meer thematische opzet hebben. Fruytier verzette zich tegen de opvattingen van de antinomianen, zoals de destijds bekende Jacobus Verschoor met zijn groepering van de Hebreeën dikwijls werden genoemd. De beschrijving ervan vinden we in hoofdstuk drie. Bekend is het boek dat een aantal herdrukken kreeg: ”Sions Worstelingen”. Het kwam op de markt, maar vond beslist niet ieders instemming. Fruytier kwam erdoor in moeilijkheden, die hem het leven zuur maakten. De geschiedenis van de druk en de geweigerde approbatie wordt in hoofdstuk vier beschreven.

Vervolgens komt kort het thema van Fruytiers houding ten opzichte van de Joden aan de orde, nogal verschillend van de open gedachten van Brakel en Hellenbroek, en typerend voor een visie die blijvend onderdak zou vinden in een deel van de Nadere Reformatie. Zij hing samen met de beschouwing van de geschiedenis die men bij de Rotterdamse dominee kan waarnemen, getekend in hoofdstuk zes. Verder is er een onderdeel over Fruytiers aandacht voor de jeugd –kort in hoofdstuk 7– en een over de strijd met Roëll en Lampe –in hoofdstuk 8.

Nadere Reformatie
Het laatste hoofdstuk, ook al een beetje kort, ziet zoals gezegd de vraag onder ogen of Fruytier een ”nadere reformator” mag heten. Het antwoord lijkt me niet helemaal bevredigend. Koolen noemt hem een Voetiaan van eigen stijl. Dat hij een Voetiaan mag heten betekent nog niet dat hij als een sprekend voorbeeld mag gelden van wat de grote beweging van de Nadere Reformatie voorstond. Hij was een geleerd theoloog. Dat zegt niet alles, en ook niet dat hij een goed predikant was – wat hem helemaal zou doen thuishoren in de Nadere Reformatie. Getoetst aan de kentekenen die men pleegt te hanteren voor het al dan niet tot deze groep behoren, wordt een en ander niet duidelijk.

Fruytier was een stevige, dogmatisch aangelegde predikant die waakte over de zuivere leer. Hij hanteert thema's die eigen zijn aan de beweging als zodanig. Maar vergeleken met Udemans,Teellinck, Lodenstein en anderen, en vooral ook met Voetius zelf, treedt een element op de achtergrond, dat ons juist in de beweging zo sympathiek is: die van de warme, innige vroomheid, waarin de gloed is te herkennen van de hartelijke gemeenschap met Christus, zoals deze in strijd en overwinning, in aanvechting en hoop ervaren wordt. Op dat punt is hij anders.

Polemicus
Het kan zijn dat Fruytier juist als een late leerling van Voetius, een leerling van een leerling, wellicht niet anders kón dan op de muren van Sion te staan, terwijl daarbinnen méér te beleven viel dan alleen afval, achteruitgang en verschraling van de geloofsinhoud. Laten we niet schromen hem een polemicus te noemen, met een gescherpt zintuig voor afdwaling. Zijn toon is dikwijls die van de profeet van het oordeel dat over land en volk kwam trekken. Maar in die toon van gericht ontbreekt het mededogen niet, hoewel er schrijvers waren bij wie dit laatste sterker doorklonk. Hij mag een man van de na-Dordtse orthodoxie heten, die zich opwierp als verdediger, maar daarbij soms al te zeer in de aanval ging. Of dit altijd noodzakelijk was? De strijd met Lampe kan men zien als een signaal dat de dingen ook uit de hand konden lopen.

Koolen schrijft genuanceerd en roept ook op tot een genuanceerd oordeel. Dat maakt het boek sympathiek. De Nadere Reformatie kende vele nuances, en men moet niet zweren bij de ene. Karakters deden ook toen al zo veel, goed en soms kwaad. Oriëntatie op de Nadere Reformatie is nuttig, wanneer men de variëteit er wezenlijk bij laat behoren.