Landelijk kerkenwerk in beeld

In oktober vorig jaar betrokken de Samen-op-Wegkerken hun Landelijk Dienstencentrum in Utrecht. Ter gelegenheid daarvan werd, met financiële steun van de Stichting Kerkelijk Geldbeheer, een tentoonstelling gehouden over honderd jaar landelijk kerkenwerk. Het boek ”Onvoltooid verleden” bevat, naast de catalogus van deze tentoonstelling, een groot aantal artikelen over dit onderwerp.

Allerlei zaken komen in dit royaal geïllustreerde boek aan de orde, variërend van zending tot kerkelijke gebouwen en van armenzorg tot jeugdwerk. Daarnaast wordt ook een overzicht gegeven (het boek opent ermee) van het moeizame verenigingsproces van de drie kerken, alsmede een artikel over de plaatselijke SoW-ontwikkelingen in Bergen op Zoom.

Zo'n beschrijving van de lokale situatie is vanwege de concreetheid vaak heel interessant. De luthersen, met gemiddeld 14 kerkgangers per zondag, bleven in deze Brabantse stad buiten het federatieproces. Tussen de hervormde gemeente en de gereformeerde kerk waren belangrijke verschillen. De gereformeerden hadden kinderen aan het avondmaal en vierden met de pastoor de communie. De hervormden deden dat niet. In de hervormde kerkenraad van Bergen op Zoom sprak men elkaar aan met mevrouw en meneer, in de gereformeerde kerkenraad was het Jan, Piet en Klaas.

Toegeven
Ofschoon de hervormde gemeente van Bergen op Zoom (ook wanneer men alleen de actieve leden telde) twee keer zo groot was als de gereformeerde kerk, wisten de gereformeerden op een aantal punten hun zin door te duwen. Zo viel voor de gefedereerde gemeente de keus op het gereformeerde kerkgebouw. Hoewel de hervormden twee predikanten hadden en de gereformeerden een, wilden de gereformeerden per se dat in de gemeenschappelijke diensten de ene week een hervormde en de andere week een gereformeerde dominee zou voorgaan.

Een breuk leek nabij, maar uiteindelijk gaven de hervormden toe. Volgens de woordvoerders van de gefedereerde gemeente heeft men gewonnen aan elan, blijdschap en pluriformiteit. Er wordt nu weer gelachen in de kerk. Inderdaad: dat is echt een verbetering!

In een eeuw tijd deden zich ook ingrijpende veranderingen voor op het terrein van de diaconie. Negentig jaar geleden begon de vereniging van hervormde diakenen met haar Maandblad voor Kerkelijke Armenzorg. De titel liet aan duidelijkheid niets te wensen over. Veel activiteiten (maatschappelijk werk, gezinsverzorging, bejaardenzorg) die door de kerken waren opgezet, werden na verloop van tijd door de overheid gesubsidieerd en op den duur verzelfstandigd.

Ds. L. Lindeboom
Andere taken kwamen daarvoor in de plaats, zoals de strijd tegen de nieuwe armoede. Het geven van financiële hulp aan minderbedeelden moest voortaan een „helpen onder protest” zijn. Dat een marxistisch getinte maatschappijanalyse een tijdlang in (bepaalde sectoren van) de kerk in trek was, maar ook daar nu als onjuist wordt beschouwd, komt in het boek niet aan de orde.

Ook in de sector van de evangelisatie hebben zich grote verschuivingen voorgedaan. Dat merk je als je de tekst van de afgebeelde poster leest waarop de stellingen staan die de afgescheiden ds. L. Lindeboom in 1881 in een openbare bijeenkomst in Kolhorn (met name tegen de vrijzinnigen) ging verdedigen.

In het laatste hoofdstuk wordt ingegaan op het spreken van de kerk in de samenleving. De Hervormde Kerk had in de naoorlogse jaren wat dat betreft een bepaalde traditie opgebouwd. De schrijvers constateren dat krachtige, ondubbelzinnige stellingnames tegenwoordig niet meer zo in de rede liggen. Mensen zoeken hun eigen weg. De synode fungeert nu vooral als discussieforum over geloofskwesties en maatschappelijke vragen.

Nu kon men in het verleden met die herderlijke schrijvens, die veelal het stempel van de middenorthodoxie droegen, lang niet altijd gelukkig zijn. Maar in ieder geval pretendeerde de Hervormde Kerk nog een bepaalde boodschap uit te dragen. Daar is nu een sterk relativisme voor in de plaats gekomen. Dat is toch ook geen vooruitgang.