Verzet tegen radicale vergeestelijking van beloften in OT overtuigt

Jeruzalem is van blijvende betekenis

De apostel Paulus heeft zijn moederstad nooit vergeten. Aan de plaats Jeruzalem kent hij ook in het Nieuwe Verbond een eigen en blijvende betekenis toe. Tot deze conclusie komt dr. S. Janse in zijn recent verdedigde dissertatie ”Paulus en Jeruzalem”. Op vele bladzijden biedt dr. Janse een overtuigend verzet tegen de radicale vergeestelijking van de beloften van het Oude Verbond.

Voor het besef van veel bijbellezers is Paulus een Jood die heeft gebroken met Jeruzalem, de heilige stad. Is hij niet de apostel van het Jeruzalem dat boven is (Galaten 4)? En betekent zijn roeping door Christus niet dat hij uitreist naar de volken en de stad van Gamaliël achter zich laat? Deze visie op Paulus heeft dan meteen gevolgen voor de christelijke kijk op Jeruzalem: is dat voor de toekomst van God niet een gepasseerd station op aarde?

Anderzijds zijn er in het Oude Testament toch zulke concrete beloften voor land en stad: zou Paulus die in het vuur van zijn zendingsijver vergeten zijn?

Wederkerigheid
Dr. S. Janse wijdde aan deze vragen een uitvoerig proefschrift, getiteld ”Paulus en Jeruzalem”. Zijn conclusie is dat onze visie op Paulus niet klopt. Deze apostel heeft zich tijdens zijn werk onder de christenen uit de heidenen sterk gemaakt voor een collecte waarvan de opbrengst voor Jeruzalem bestemd was. In Galaten schrijft hij wel erg negatief over het huidige Jeruzalem, maar we moeten niet vergeten die brief contextueel te lezen: de apostel reageert daar heftig op een judaïserende dwaling.

Wie Paulus' visie wil leren kennen, moet niet alleen de emotionele passages lezen, maar vooral de meer evenwichtige passages in Romeinen. En hij moet letten op de continue actie voor de collecte en op de manier waarop deze collecte bij de kerken wordt aanbevolen: als een daad van wederkerigheid tegenover Jeruzalem.

Deze constanten in Paulus' leven wijzen erop dat de apostel der volken nooit zijn moederstad vergeten heeft en dat hij aan de plaats Jeruzalem ook in het Nieuwe Verbond een eigen en blijvende betekenis toekent. God laat, ook volgens Paulus, de oude aardrijkskunde niet los wanneer een nieuwe periode in de geschiedenis van Israël begint door de Geest van Christus.

De heftige botsing tussen de christen Paulus en de niet-christelijke Joden in Jeruzalem mag niet uit het oog doen verliezen dat daarmee het laatste woord over de stad niet is gezegd. Ook wanneer het conflict over messias Jezus Joden uiteendrijft en de stad tijdelijk verdwijnt achter de rookwolken, moeten we ervoor oppassen dit conflict niet te gaan opvatten als een conflict vóór of tégen de stad die God had verkoren.

Behoedzaamheid

Het boek van dr. Janse is vanwege deze benadering de moeite waard. Op vele bladzijden biedt Janse een overtuigend verzet tegen de radicale vergeestelijking van de beloften van het Oude Verbond. Zijn stelling zal daarom veel bijbellezers interesseren. En de manier waarop hij conclusies formuleert, is aansprekend, zowel om de richting waarin hij gaat als vanwege de behoedzaamheid in formulering. Wel zal zijn boek als geheel voor veel lezers van de krant te moeilijk zijn, omdat de schrijver het zich niet gemakkelijk heeft gemaakt: hij gaat uitvoerig in op veel literatuur en op allerlei vraagstellingen in de moderne nieuwtestamentische wetenschap. Voor theologen wordt het boek daardoor echter te waardevoller: een stapelplaats van veel kennis.

Voor mijn gevoel biedt het boek zelfs wel iets te veel – en daardoor ook iets te weinig.

De ondertitel luidt: ”de heilshistorische betekenis van Jeruzalem in de brieven van Paulus”. Wie het boek doorleest, heeft echter het gevoel dat het beter had kunnen heten: ”Jeruzalem in de Bijbel, met bijzondere aandacht voor Paulus”. Het boek opent namelijk met uitvoerige studies over Jeruzalem in het Oude Testament en in de Joodse literatuur en in de niet-paulinische nieuwtestamentische documenten. Bovendien verbreedt het Paulus-onderzoek zich regelmatig tot uitweidingen over Paulus in het algemeen. Wanneer het boek ons minder had geboden in de breedte, zou het wat scherper zijn geweest in de dieptewerking. De studie van Janse geeft van het goede te veel.

Te volgzaam

Verder behandelt de schrijver de evangeliën afzonderlijk, evenals de overige documenten van het Nieuwe Testament. Daardoor krijgen de eventuele eigen accenten van de evangelisten veel aandacht, maar een samenvattend overzicht over wat Jezus Zelf nu leerde over Jeruzalem ontbreekt.

In lijn hiermee is dat Handelingen als boek van Lucas ter sprake komt, maar dat bij de bespreking van ”Paulus en Jeruzalem” eigenlijk geen gebruik wordt gemaakt van het vele dat wij juist uit Handelingen gewaar kunnen worden voor dit onderwerp.

Op dit punt biedt het boek, ondanks de zeer grote omvang, toch weer wat weinig. Het is naar mijn smaak wat te volgzaam in het bewandelen en beschrijven van de paden van de huidige nieuwtestamentische wetenschap: daardoor ontstaan te veel dode hoeken.

Wie echter de moeite neemt om te midden van het vele het eigene van dit boek te zoeken, zal interessante conclusies aantreffen. Janse heeft zeker gelijk dat een eenzijdige spiritualisering van Paulus niet aansluit bij de gegevens van het Nieuwe Testament.