Verwaard beschrijft historie van oud gereformeerd Ede

Het begon rond Hellenbroek

Het ontstaan van de oud gereformeerde gemeente in Nederland te Ede hangt samen met conflicten met enkele predikanten in de hervormde gemeente ter plekke in de jaren dertig. Diverse ouderlingen bedankten. J. Verwaard, auteur van ”Op het erf der kerk”, spreekt over verschil tussen „sterke persoonlijkheden”, maar kreeg geen „diepere theologische verschillen” boven water dan enigszins uiteenlopende meningen over de wijze waarop het catechisatieboekje van Hellenbroek werd gebruikt.

De schrijver behandelt in zijn boek de geschiedenis van de genoemde oud gereformeerde gemeente en al wat daaruit voortkwam in de periode vanaf 1946. Tevens geeft hij 23 korte levensschetsen van ambtsdragers die voor oud gereformeerd Ede iets hebben betekend. Niet slechts van de predikanten W. H. Blaak, E. du Marchie van Voorthuysen, Joh. van der Poel, M. Pronk en J. van Prooijen, maar ook van ouderlingen zoals J. Boon, J. Veenendaal en G. van Dam.

Wie Ede noemt, spreekt tevens over de onvergetelijke en singuliere figuur van ds. Joh. van der Poel. Ooit zei hij tijdens een vraaggesprek met een kerknieuwsredacteur van deze krant dat het bij kerkscheuringen meer om de eer dan om de leer gaat. Sprekende over het kerkverband gaf hij blijk van enige sympathie voor een 'rekverband.' Een journalist tekende dan ook anno 1976 in zijn in het boek opgenomen nieuwsbericht uit de mond van een kerkganger op: „Hier vallen uit kracht van vereniging met de waarheid alle kerkmuren weg.” Dat betrof een weekdienst in de oud gereformeerde gemeente waarin de door ds. D. L. Aangeenbrug (Geref. Gem. in Ned.) naar de kansel gebrachte en door ds. Van der Poel toegesproken ds. W. C. Lamain (Geref. Gem.) voorging.

Wel en wee
Hoewel de genoemde meningsverschillen met de hervormde ambtsdragers sommigen in de plaatselijke gereformeerde gemeente en anderen in de christelijke gereformeerde kerk brachten, waren er ook die thuis gingen lezen of op zaterdagavond gezelschap hielden. Maar op 21 april 1946 begonnen enkele mannen met leesdiensten onder verantwoordelijkheid van een commissie. De oud gereformeerde ds. Blaak doopte eind 1946 de eerste kinderen. Hun namen kregen een plaats in het lidmatenboek van de oud gereformeerde gemeente in Nederland te Ederveen. Voordat in 1947 ds. M. A. Mieras het verzoek ontving in de samenkomst te komen preken, „zou de voorzitter deze predikant eerst graag nog eens zelf willen horen.”

Zo informeert de auteur van stap tot stap over de geboorte en het verder wel en wee van de gemeente. Op 22 oktober 1948 zullen „de mannelijke vaste bezoekers van de Zondagsdiensten, alsmede die mannelijke personen die zich met de leer die alhier geleerd wordt, kunnen verenigen, en zich wenschen aan te sluiten of over te komen” bijeenkomen. „Op die vergadering kan men zich als lid opgeven”, aldus destijds de officiële aankondigingen. Verder zal ds. Van der Poel een uiteenzetting geven over „het Reglement en de Statuten en hetgeen verder aan aansluiting verbonden is.” Tot 5 november 1948 konden mensen „die nog als lid wensen te worden ingeschreven” zich opgeven bij de inmiddels verkozen kerkenraadsleden. „Daarna worden geen personen, zonder doen van belijdenis meer aangenomen.”

Veelbewogen
De geschiedenis blijkt veelbewogen. Onder ds. Van der Poel, die zich in 1955 aan de gemeente verbond als herder en leraar, maakte de kerk een grote bloeiperiode door. Na zijn overlijden in 1981 kwam de gemeente trouw op, maar na de komst van ds. M. Pronk in 1983 ontstonden er problemen. In 1984 en 1985 stapten enkele ouderlingen en diakenen op. En na veel wederwaardigheden, waarover de auteur uiterst summier informeert, viel de gemeente uiteindelijk uiteen.

In 1984 institueerde ds. C. Smits (van de oud gereformeerde gemeente in Nederland te Giessendam) een vrije oud gereformeerde gemeente aan de Hessenweg. Via de overkomst van ds. A. van der Meer in 1986 kwam deze gemeente in 1987 weer in het kerkverband terecht. De oorspronkelijke gemeente aan de Schaapsweg trad in 1986 uit het kerkverband en wordt nu gediend door ds. J. Goudriaan. Een aantal sympathisanten van ds. Pronk begon bij diens vertrek naar Kralingseveer in 1988 voor zichzelf met zondagse leesdiensten, maar deze bijeenkomsten stopten in 1991. Nog steeds echter komt volgens het boek de predikant één keer in de paar weken preken. Verder groeide er vanaf 1989 weer een in het verband van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland participerende gemeente aan de Beukenlaan/Noordelijke Spoorstraat.

De les
Als er één ding duidelijk wordt uit dit boek, is het dat mensen sneller een breuk slaan dan deze helen. Zij sluiten zich aan, trekken zich weer terug, of vertrekken naar een andere gemeente. Een van de lessen van de kleine kerkhistorie in het algemeen is dat mensen de kerk niet als een vereniging mogen beschouwen en geloofsbelijdenis als het zich laten inschrijven als lid. Vaak schijnen persoonlijke bevindingen een steviger of breekbaarder band dan de Schrift en de gereformeerde belijdenis. Dat valt een auteur niet aan te rekenen. Maar het is een bijbelse zaak dat wie zich met de kleine kerkhistorie bezighoudt, zich eerst realiseert of het te boek stellen daarvan dient tot stichting van de gemeente van Christus.

Deze opmerkingen nemen niet weg dat de heer Verwaard veel werk heeft verricht om een rijk geïllustreerd en met foto's van personen, schema's, afbeeldingen van kerkinterieurs en orgels versierd boekwerk samen te stellen. Hij heeft tevens een flink aantal artikelen uit kranten, duidelijk herkenbaar als knipsels, opgenomen. Overigens zonder bron- of datumvermelding. ”Op het erf der kerk” is voor de liefhebber een onmisbare publicatie.