Rémi, alleen op de wereld

„Het boek uit ieders jeugd” is sterk uitgedrukt, maar ongetwijfeld waren zeer velen ooit verdiept in het verhaal van Rémi, het jongetje dat „alleen op de wereld” was. In het kader van de Boekenweek verscheen ”Alleen op de wereld” van Hector Malot opnieuw. Deze uitgave is niet in de eerste plaats voor kinderen bedoeld, maar zal vooral haar weg naar vele volwassenen vinden.

De eerste vertaling van ”Sans famille” dateert uit 1880. Van de tientallen edities die daarna volgden, zijn de meeste incompleet, bewerkt of slecht vertaald. Dat heeft een kind niet door. Nu is er in ieder geval een compleet en goed vertaald exemplaar beschikbaar. De vertaler, August Willemsen, is bepaald niet de eerste de beste: zijn vertaaloeuvre werd met de Martinus Nijhoffprijs beloond. Hij heeft ”Alleen op de wereld” in stijl gehouden en vermijdt modernisering van het taalgebruik. Zo lezen we bijvoorbeeld „des avonds”, „hij verstoutte zich”, „u zoudt”, „vaster van memorie.”

Klassieker
Hoe werd dit boek van Hector Malot zo'n ijzersterke klassieker? Wat is het geheim van een jeugdboek dat na 120 jaar nog wordt gelezen?

Het feit dat zowel kinderen als volwassenen ”Alleen op de wereld” met smaak lezen, heeft er ongetwijfeld mee te maken. Wat het kind aanspreekt, is de zieligheid van Rémi enerzijds en zijn flinkheid en moed anderzijds. Hij is een vondeling, wordt wreed gescheiden van z'n stiefmoeder, verliest daarna z'n leermeester Vitalis, moet afscheid nemen van de familie Milligan, bij wie hij enkele heerlijke weken heeft doorgebracht. Na vele omzwervingen wordt hij liefdevol in een tuindersgezin opgenomen. Ook aan deze tijd komt een einde als vader onschuldig in de gevangenis wordt gezet en het gezin uit elkaar valt. Als hij na veel wederwaardigheden zijn familie denkt gevonden te hebben, blijken het gemene, oneerlijke mensen te zijn. „Zou het altijd zo blijven? Zou ik nooit iemand vinden om voor altijd van te houden?”, vraagt Rémi zich vaak vertwijfeld af.

Omzwervingen
In een pil van vijfhonderd bladzijden weet de auteur de spanning er in te houden. Zo is er de onzekerheid over de afkomst van Rémi, die toen hij gevonden werd heel dure kleertjes droeg. Ook rond Vitalis hangt een waas van geheimzinnigheid. Na zijn dood blijkt dat de arme straatmuzikant een zeer beroemd zanger is geweest. Aan het slot van de roman wordt ook Rémi's verleden opgehelderd: hij blijkt een zoon van de rijke, adellijke Milligans te zijn.

Rémi's omzwervingen door Frankrijk en Engeland stellen Hector Malot in staat steeds weer nieuwe situaties en personages ten tonele te voeren. Hij verplaatst ons naar het ruwe mijnwerkersleven in de vorige eeuw, als hij vertelt hoe Rémi daar voor enige tijd werkt. Naar Parijs, dat voor Rémi op een hevige teleurstelling uitdraait: „Was het mogelijk? Was dit Parijs? Waar waren mijn marmeren huizen? Waar waren mijn voorbijgangers gekleed in zijden gewaden? Was dit nu het Parijs dat ik zo vurig had verlangd te zien?”

Wijsheden
De toevalligheden, de scherpe tegenstelling tussen goeden en kwaden en het (te) happy end zullen volwassenen als ietwat irreëel ervaren. Zij zullen in ”Alleen op de wereld” geboeid worden door de literaire schrijftrant, de herkenbare belevingswereld van het kind en de wijsheden waarmee Hector Malot zijn boek doorspekt. „Wie anderen onderwijst, onderwijst zichzelf”, doceert Vitalis. En: „Wanneer alles goed gaat, volgt men zijn weg zonder al te veel te denken aan de mensen in onze nabijheid, maar wanneer alles slecht gaat, dan heeft men behoefte steun te zoeken bij degenen om ons heen en dan is men gelukkig die steun te vinden.”

Kinderen zullen zich niet bewust zijn van het feit dat Malot zich voegt naar de literaire principes van zijn tijd en dat ”Alleen op de wereld” een realistisch-naturalistische inslag heeft. De auteur stelt zich ten doel sociale milieus objectief te beschrijven. Ook wil hij aantonen dat mensen gedetermineerd zijn. Het zou in de lijn der verwachtingen liggen dat Rémi een straatboefje wordt, maar afkomst verloochent zich niet. Zijn edel karakter, zijn „van nature” goede omgangsvormen behoeden hem voor bedelen, stelen en allerlei ander kattekwaad.