Titel: Een viool en drie dukaten
Auteur: Jules Bedner
Uitgeverij: Van Holkema & Warendorf
Houten, 2001
ISBN 90 269 9376 5
Pagina's: 176
Prijs: ƒ 24,90

Titel: Koning Arthur
Auteur: Jaap ter Haar
Uitgeverij: Callenbach
Kampen 2001
ISBN 90 266 1071 8
Pagina's: 167
Prijs: ƒ 26,50
Alle vanaf 12 jaar

Zoeloejongetje en prins komen na veel omzwervingen goed terecht

Kinderen zonder vaste verblijfplaats

De drie boeken die ik vandaag wil bespreken, hebben met elkaar gemeen dat de hoofdpersonen op jonge leeftijd om uiteenlopende redenen het ouderlijk huis verlaten, maar ten slotte goed terechtkomen. Toch zijn de verschillen enorm.

Het elfjarig zoeloejongetje Sipho (uit ”Geen weg terug” van de Zuid-Afrikaanse auteur Beverley Naidoo) loopt in wanhoop weg van huis. Nou ja, huis... het is meer een krot, zoals al de bouwsels in die ”township” bij Johannesburg. Voor dat weglopen heeft Sipho alle reden. Zijn stiefvader, die op het schaarse inkomen van zijn moeder parasiteert en altijd dronken is, haat hem. „Hij was weggelopen vanwege die man, maar het was ook haar schuld.”

Zwerfkinderen
Intussen gaat hij wel een heel onzekere toekomst tegemoet. Hij sluit zich meteen aan bij een bende van zwerfkinderen (”malunde”), brengt de koude nachten rillend op straat door, verdient wat geld met het duwen van zwaarbeladen zelfbedieningswagentjes bij een supermarkt of het helpen bij het parkeren van auto's en wordt slachtoffer van misdadige figuren die hem en zijn kameraden meedogenloos bejegenen. Alleen zijn vriend en bendegenoot Jabu is zijn steun en toeverlaat. Hij probeert al die tijd niet aan zijn moeder te denken, beseffend dat er geen weg terug is.

Maar dan schijnt er zich plotseling toch een andere weg te openen. Een kledinghandelaar neemt hem in zijn dienst en op aandringen van diens dochter wordt hij zelfs in het gezin opgenomen. Helaas is ook hier niet alles rozengeur: de moeder heeft het gezin in de steek gelaten en dat geeft aanleiding tot allerlei wrijvingen. Ten slotte loopt hij ook hier weg. Teruggaan naar het malunde-bestaan blijkt echter moeilijker dan hij dacht, vooral omdat Jabu de bende heeft verlaten. Zodra Sipho echter zijn vriend heeft gevonden (in een opvangtehuis voor dakloze kinderen) neemt zijn leven een keer ten goede. Zelfs ziet hij toch zijn moeder terug en ook voor het eerst zijn pasgeboren zusje. Toch gaat Sipho verder zijn eigen weg.

De warme, maar nergens overdreven aandoenlijke weergave van de lotgevallen van het zwervertje, de ondanks alles positieve tendens van het verhaal, het sobere, rake taalgebruik maken het begrijpelijk dat het boek in Zuid-Afrika meerdere malen is bekroond.

Haydn
”Een viool en drie dukaten” van Jules Bedner speelt halverwege de achttiende eeuw in de buurt van Stiermarken. Thomas, zoon van een dorpsherbergier, blijkt een bijzonder muzikaal jongetje te zijn. Daar komt hij achter als een vioolbouwer op doorreis zijn vader met een viool 'betaalt'. Thomas leert zichzelf vioolspelen. Tot vreugde van pa, die zijn zoon als een goede klantentrekker beschouwt. Maar Thomas heeft snel door dat zijn talent hem niet alleen op een voetstuk, maar ook buiten de gemeenschap plaatst. Hij is „niet langer een jongen uit het dorp die zorgeloos met de anderen mee kon doen, in bomen klimmen, met stenen gooien, vechten. Nee, hij moest altijd aan zijn handen denken... Die avond begreep Thomas dat hij een uitzondering was geworden.”

Onverwacht komt er een totale wending in zijn leven; vader sterft ten gevolge van een ongeluk; het gezin moet de herberg en hun broodwinning verlaten; moeder treedt in dienst van de baron en de veertienjarige Thomas moet nu op eigen benen staan. Op aandrang van zijn moeder besluit hij (met een aanbevelingsbrief van diezelfde baron, én zijn viool) naar het Hongaarse Esterházy te gaan, waar de beroemde componist Joseph Haydn dirigent van het hoforkest is. Moeder Berg kijkt hem niettemin met pijn in het hart na. „Een jongen van veertien, een kind nog... Wat had ze hem mee kunnen geven? Niets dan een viool en drie dukaten. En terwijl ze met haar schort haar tranen droogde, had ze ineens het vertrouwen dat God haar zoon zou beschermen.”

En dat dit zo is, ervaart Thomas op zijn lange avontuurlijke voetreis naar Haydn. Tegenslagen genoeg (hij geraakt in de macht van een misdadige straatartiest, wordt beschuldigd van diefstal, raakt zijn aanbevelingsbrief kwijt), maar bereikt toch zijn doel: hij wórdt violist aan het hof van de Hongaarse vorst Nicolaus Esterházy. Mede dankzij Joseph Haydn, die zoveel in hem bleek te zien.

De auteur weet het achttiende-eeuwse Oostenrijks-Hongaarse dorps- en paleisleven boeiend en subtiel tegelijk te beschrijven en dwingt onze bewondering af voor de moed en het doorzettingsvermogen van zijn jonge hoofdpersoon.

Koning Arthur
In ”Koning Arthur” van Jaap ter Haar verlaat de hoofdpersoon –Arthur dus– al als baby het paleis van zijn vader. De wijze ziener Merlijn zal het manneke namelijk (doen) opvoeden tot een verstandig, rechtvaardig en verlicht vorst, die –het is de zesde eeuw na Christus– Brittannië van de Angelen en de Saksen moet verlossen.

„Niemand in Brittannië is zo edel als Arthur”, zegt Merlijn, vol trots over die opvoeding. „Hij is zo mooi gebouwd. Hij hanteert alle wapenen met vaste en bekwame hand. Zijn gedrag is edelmoedig en nobel. Hij is wijs en beschikt over een sterke wil. Over barmhartigheid en kracht. Hij zal een steun zijn voor de onderdrukten en hij zal rechtvaardig zijn voor de zwakken. Hij zal niet heersen over zijn onderdanen, maar zijn volk dienen als een moedig, trouw vazal van God!”

Zoals Merlijn voorspelt, zo wordt koning Arthur ook. Inderdaad neemt hij het op voor de onderdrukten en straft hij de onderdrukkers. Hij bestrijdt en overwint de Saksen en brengt vrede in zijn rijk. Althans, zo lijkt het. Maar de edelen die zich door hem vernederd en achteruitgezet voelen, intrigeren om hem ten val te brengen. Ze doen dat onder meer door een wig te drijven tussen hem, zijn vrouw Guinivere en zijn trouwste vriend Lancelot. Het verraad slaat toe, een burgeroorlog volgt en dit leidt niet alleen tot de ondergang van de idealistische koning, maar ook van de verraders. Brittannië is nog niet rijp voor 'het licht'.

”Koning Arthur” is een van de oude Britse legendes die destijds door Jaap ter Haar voor de moderne jeugd zijn naverteld en die nu door Callenbach, deel voor deel, opnieuw worden uitgegeven.