Pfeifer wijst bijbelse weg naar bevrijding van schuldgevoelens

Zelfverwijt en moederschap

Hoe komt het dat mijn dochter depressief is, waarom zitten onze kinderen elkaar zo vaak in de haren? Heb ik ze te weinig liefde gegeven, ben ik te streng geweest, of... Zelfverwijt en schuldgevoelens, welke moeder ontkomt eraan? Annemarie Pfeifer, psychologisch adviseur, legde die vraag voor aan een groep vrijwilligsters. Een van de tachtig moeders die de enquête invulden, ervoer geen schuldgevoelens. De anderen gingen min of meer gebukt onder zelfverwijt vanwege ongewenst gedrag van hun kinderen.

In haar boek ”Moeders hebben het altijd gedaan” laat mevrouw Pfeifer zien hoe schuldgevoelens ontstaan en wijst ze een bijbelse weg naar bevrijding. Het boek bestaat uit drie delen: het ontstaan van zelfverwijt, de geschiedenis van het moederschap en de bevrijding van schuldgevoelens.

Supermoeder
Veel mensen gaan gebukt onder te hoge eisen die ze aan zichzelf stellen. Zo hebben veel vrouwen het ideaal voor ogen van een supermoeder die altijd geduldig en evenwichtig is, haar gezin onder controle heeft en geniet van haar moederschap.

Daar komt bij dat moeders nogal eens het gevoel hebben dat zij als enigen aansprakelijk worden gesteld voor het welzijn van hun kinderen. Om die misvatting te weerleggen, wijst mevrouw Pfeifer op de medeverantwoordelijkheid van vaders en andere opvoeders én op de eigen verantwoordelijkheid van een kind voor zijn gedrag.

De auteur adviseert moeders die innerlijk onrustig zijn vanwege schuldgevoelens en zelfverwijt zich af te vragen of hun idealen realistisch zijn en of de last waaronder ze gebukt gaan hun door God of door henzelf is opgelegd. Bij het nadenken daarover kan de geschiedenis van het moederschap verhelderend werken.

Zorgzaam en teder
Opvattingen over ouderschap en opvoeding veranderden in de loop der tijden. Lang was de uitgestippelde weg voor een meisje die van huwelijk, zwangerschap, geboorte en het grootbrengen van de kinderen. Bij de opvoeding droeg vader de rol van gezagsdrager en was het zijn plicht kinderen gehoorzaamheid bij te brengen.

Sinds de achttiende eeuw verschoof het accent van gehoorzaamheid en gezag naar zorgzaamheid en tederheid. Deze eigenschappen werden met name aan moeders toegeschreven, zodat hun de belangrijkste taak in de opvoeding werd toebedeeld. Dat leidde er in onze eeuw toe dat moeders volledig verantwoordelijk werden gesteld voor de persoonlijkheidsontwikkeling van hun kinderen.

Met behulp van het model voor persoonlijkheidsvorming dat haar man, dr. Samuël Pfeifer, in ”Psychische stoornissen en bijbelse zielszorg” heeft beschreven, laat de auteur zien dat bij de vorming van de persoonlijkheid meer factoren van belang zijn: erfelijke aanleg, omgevingsinvloeden en de eigen verantwoordelijkheid van een kind werken op elkaar in. Dit inzicht kan voor moeders bevrijdend werken.

Gepoetste schoenen
In het laatste deel maakt de auteur onderscheid tussen schuldgevoelens als psychologisch proces en de erkenning van objectieve schuld. Schuldgevoelens definieert ze als gevoelsmatige reactie op de spanning tussen wat we zijn en wat we denken te moeten zijn. Als we ons van God afkeren en Zijn geboden overtreden, is er sprake van schuld. Een moeder die gekweld wordt door zelfverwijt als ze niet elke dag de schoenen van haar kinderen poetst, lijdt aan aangeprate of aangekweekte schuldgevoelens. Hoeveel automobilisten voelen zich schuldig als ze de maximumsnelheid overschrijden?

Mevrouw Pfeifer geeft haar lezers concrete aanwijzingen om het verschil tussen onnodige schuldgevoelens en echte schuld te onderkennen en zich van de eerste te bevrijden. Daarbij moeten we ons niet laten leiden door veranderlijke maatschappelijke normen of ons eigen geweten, maar door Gods Woord. Wanneer we schuldgevoelens ervaren in verband met de opvoeding, vinden we in de Bijbel geen allesomvattend eisenpakket voor ouders. Wel heeft God het gebod van de naastenliefde gegeven, dat ook voor het gezinsleven geldt. Voor het uiten van ouderliefde geeft de Bijbel algemene aanwijzingen, zoals: de kinderen respecteren, discipline bijbrengen, het goede voorbeeld geven. God laat ouders echter vrij in de manier waarop ze daaraan gestalte geven. Alleen als opvoeders het liefdegebod overtreden, is er sprake van schuld.

Geopende ogen
De grote waarde van dit boek is dat het laat zien hoe belangrijk de manier is waarop we omgaan met schuld. Proberen we onze schuldgevoelens weg te poetsen of te verbloemen of belijden we onze fouten met berouw? Dat is het fundamentele verschil tussen de droefheid van de wereld en de droefheid naar Gods wil, waarover we lezen in 2 Korinthe 7.

De droefheid der wereld gaat gepaard met schaamte en zelfverwijt en soms met zelfafwijzing, maar de schuld wordt niet eerlijk onder ogen gezien. Daarom lost dit verdriet niets op, maar versterkt het de innerlijke onrust. De droefheid naar God blijkt uit oprecht berouw en belijdenis van zonden. Mensen die zo tot God komen, ontvangen om Jezus' wil vergeving en worden bevrijd van onrust en wroeging.

Bij het lezen van dit boek kunnen dogmatische vragen rijzen. Zo blijft bijvoorbeeld onderbelicht dat we onze schuld pas zien en belijden als God Zelf onze ogen ervoor opent. Het is overigens tóch geen boek om even onder de koffie te lezen. Het geeft veel stof tot nadenken en prikkels om in afhankelijkheid van God aan onszelf te werken.

Annemarie Pfeifer schreef haar boek speciaal voor moeders, maar met het laatste deel kan iedereen die gebukt gaat onder schuldgevoel en zelfverwijt zijn winst doen.