Palliatieve zorg moet plaatsvinden vanuit Gods trouw en liefde

Hulp in de laatste fase van het leven

Aandacht voor de zorgverlener zelf, totale zorg voor de psychische, sociale en geestelijke aspecten rond het overlijden en een christelijke visie op euthanasie; dat zijn in het kort de speerpunten van het boekje ”Zorg rondom het levenseinde”. Het is bedoeld voor iedereen die in aanraking komt met terminale zorg. Uitgangspunt is dat door Gods trouw en liefde aan ons, wij trouw zijn aan ernstig zieken en hun liefde geven die wij eerst ontvangen hebben.

Tussen 1995 en 1997 is er door de toenmalige Protestantse Vereniging voor Ouderenzorg een lessencyclus geschreven over de zorg rondom het levenseinde. Het doel van deze cursus was „verzorgenden in (protestants-)christelijke verzorgingshuizen toe te rusten voor de zorg rondom het levenseinde van bewoners in het verzorgingshuis.” De praktijk van verzorgenden was hierbij uitgangspunt. Inmiddels is de palliatieve terminale zorg in toenemende mate in de belangstelling gekomen. Dit is een van de redenen dat de Christelijke Vereniging van Zorginstellingen, in samenwerking met Kok Kampen, een herziene en geactualiseerde uitgave van ”Zorg rondom het levenseinde” heeft doen verschijnen. De schrijver heeft het boek tevens bruikbaar gemaakt voor een zeer brede doelgroep.

Rituelen
Het boekje is verdeeld in zeven hoofdstukken met een onderverdeling in paragrafen. Omdat aan het begin van ieder hoofdstuk duidelijk wordt weergegeven wat de lezer kan verwachten in de verschillende paragrafen, biedt dit boek structuur en is het dus gemakkelijk om een bepaald onderwerp op te zoeken. Aan deze indeling is te merken dat het om een lesboek gaat. Bij het lezen van de verschillende paragrafen vergeet je dat bijna, omdat de schrijver erg weet te boeien door sprekende voorbeelden, mooie gedichten en duidelijk taalgebruik.

In het boek wordt onder meer aandacht geschonken aan de volgende onderwerpen: levensverhalen van zorgvragers en hun functie in de zorg, afscheid nemen en omgaan met verlies, verschillende visies op de dood, het gebruik van rituelen, ethische vragen rondom euthanasie (in de brede zin van het woord) en het verwerken van rouw, zowel bij nabestaanden als bij hulpverleners.

Diversiteit van het leven
Duidelijk komt in de diverse hoofdstukken tot uiting dat zorg in de laatste fase van het leven een samenspel dient te zijn van verschillende disciplines. De verzorgenden staan in dit boekje duidelijk centraal. De functie van andere disciplines wordt wat minder uitgewerkt, maar dat valt ook buiten het bestek van dit boekje.

Er wordt op zeer integere wijze gesproken over dit beladen onderwerp. Er is veel aandacht voor de diversiteit van het leven, ook binnen de christelijke traditie. Zonder dat de schrijver hierover waardeoordelen geeft, wordt de lezer aangemoedigd om na te denken over zijn of haar rol in de verzorging van ernstig zieken. Wel wordt er in dit boek van uitgegaan dat de verzorgende communicatieve vaardigheden heeft. Immers het aangaan en voeren van een gesprek –zeker met een ernstig zieke en zijn naasten– vergt de nodige vaardigheden. Deze worden in het boek niet uitgewerkt, maar in de cursushandleiding wordt hieraan wel de nodige aandacht geschonken.

Het hoofdstuk over rituelen roept herkenning op. Er is een heldere, korte weergave te vinden van rituelen in allerlei godsdiensten. Aan het einde van het hoofdstuk staan tien tips om als verzorgende inhoud te geven aan dit facet van hulpverlening. Het maakt je alert op kleine zaken die van grote waarde kunnen zijn.

Euthanasie
Het hoofdstuk over euthanasie is een zeer indrukwekkend deel van het boek. Nadat medisch-ethische ontwikkelingen zijn geschilderd en is uitgelegd wat ethiek is, wordt gesproken over wat euthanasie is en wat het vooral ook niet is. Vervolgens komt een aantal christelijke visies op euthanasie ter sprake. Daarna wordt de lezer als vanzelf geleid naar de vraag wat zijn visie op euthanasie is. Of je wilt of niet, je moet erover nadenken...

In het hoofdstuk over de laatste zorg worden zeer waardevolle handreikingen gedaan om ook na het overlijden totale zorg te bieden. Niet alleen de zorg voor het lichamelijke, maar ook voor het psychische, sociale en geestelijke aspect krijgen in dit hoofdstuk ruime aandacht. Ook in dit hoofdstuk word je aan het denken gezet over de mogelijkheden die er zijn of die gerealiseerd kunnen worden in de instelling waar je werkt. Dit alles vindt een logisch vervolg in het laatste hoofdstuk, waarin de aandacht wordt gevestigd op de rouwenden die achterblijven (soms ook in de zorginstelling waar je werkt). De aandacht voor de zorgenden zelf is een terugkerend item in het boek, dat merkbaar geschreven is door een werker in die zorg: herkenbaar en zeer waardevol.

Trouw en liefde
Het boek ”Zorg rondom levenseinde” is een uitermate lezenswaardig boek. Niet alleen voor hen die in een zorginstelling werken, maar voor allen die in welke hoedanigheid dan ook in aanraking komen met zorg rondom het levenseinde. Door het hele boekje klinkt de trouw en liefde van God voor mensen, zowel in leven als in sterven. Vanuit deze visie heeft het boekje gestalte gekregen. Door Gods trouw en liefde aan ons mogen wij trouw zijn aan ernstig zieken en zo liefde geven die wij eerst ontvangen hebben.

Behalve het boek is er een cursushandleiding te verkrijgen bij de Christelijke Vereniging van Zorginstellingen (CVZ). In deze handleiding wordt eerst een samenvatting van de tekst gegeven. Vervolgens wordt per bijeenkomst een aanbevolen methodische aanpak beschreven. Per bijeenkomst worden daarbij tijdsindeling en verwerkingsvormen aangereikt. De docent kan een keus maken uit vele verschillende opdrachten en zo de cursus naar eigen inzicht samenstellen. Het geheel kan als een complete cursus worden aangeboden in acht bijeenkomsten, maar de thema's zijn ook voor themabijeenkomsten of klinische lessen zeer goed te gebruiken. Kortom: het boek is voor een ieder in de zorg zeer de moeite waard en de bijbehorende handleiding zou in geen enkele christelijke zorginstelling mogen ontbreken!