Patiënt is in zichzelf waardevol

In het werk dat verpleegkundigen doen, krijgen zij vroeg of laat te maken met morele knelpunten. Die spanningen zijn niet altijd gerelateerd aan hete hangijzers zoals abortus provocatus en euthanasie, maar ontstaan ook als gevolg van arbeids- en samenwerkingsconflicten en wetgeving.

Verpleegkundigen, studenten en beginnende beroepsbeoefenaren ervaren veelal ethische spanningsvelden in de dagelijkse relaties en situaties in de directe patiëntenzorg. In hoeverre mogen verpleegkundigen bijvoorbeeld met de wensen van patiënten meegaan? Mogen zij hun eigen levensbeschouwing ter sprake brengen? Mogen zij tegen een beslissing van de arts ingaan?

In ”Volwaardige verpleging” wordt op deze vragen ingegaan. Het boek bespreekt niet wat de wet over deze vragen zegt, wat de meeste mensen willen of wat de christelijke ethiek erover zegt. Het beoogt verpleegkundigen te helpen morele knelpunten te begrijpen en te hanteren tegen het licht van datgene waar het uiteindelijk in de verpleegkundige zorgverlening om gaat: de professionele verantwoordelijkheid voor het welzijn en de gezondheid van patiënten.

”Volwaardige verpleging” werd vorig jaar bekroond met de GH-prijs, een onderscheiding die de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle uitlooft voor een initiatief dat de christelijke identiteit beklemtoont in een van de gebieden waarin de instelling onderwijs geeft.

Conflicten
Er ontstaan dilemma's wanneer het persoonlijk verantwoordelijkheidsbesef dat verpleegkundigen ontlenen aan hun levensbeschouwing in strijd is met het verantwoordelijkheidsbesef dat zij aan hun beroepsopleiding ontlenen.

In de huidige maatschappij, waarin de normen en waarden van velen niet meer zijn geworteld en verankerd in Gods Woord en Zijn geboden, ontstaan conflicten voor verpleegkundigen in het algemeen, en voor christelijke verpleegkundigen in het bijzonder. De achtergrond van het onderwerp van dit boek is dan ook de opstelling van de christen in de hedendaagse maatschappij.

Bij ethische conflicten hoeft niet altijd en alleen de nadruk te liggen op het uiten van christelijke overtuigingen. In sommige gevallen moet men zich afvragen: Als mijn geloof pas of vooral bij een ethisch conflict aan de orde komt, zijn er dan niet vele andere en betere gelegenheden voorbijgegaan?

Rondom het kernthema van het boek, ”morele beroepsverantwoordelijkheid in de zorgverlening”, hebben zeven auteurs elkaar gevonden: vijf verpleegkundigen met belangstelling voor ethiek en twee ethici met belangstelling voor gezondheidszorg. Het boek bestaat uit acht hoofdstukken. De auteurs hebben ieder een hoofdstuk voor hun rekening genomen. Ze schrijven hierin vanuit hun specifieke deskundigheid.

Juridische kaders
Het eerste hoofdstuk ontrafelt stap voor stap het begrip verpleegkundige beroepsverantwoordelijkheid. De schema's zijn een goed hulpmiddel om je de ingewikkelde stof eigen te maken. Voor de niet in deze vaktaal ingewijde lezer is de samenvatting aan het einde van het hoofdstuk een goede rode draad. Deze draad is nodig om de kern van het onderwerp vanuit de diverse invalshoeken te blijven verbinden. Het werken met casusmateriaal versterkt de samenhang in het veelkleurig palet en biedt tevens ruimte om de hoofdstukken apart te bestuderen.

Ervaring leert dat de meeste verpleegkundigen zich niet zo verdiepen in de juridische aspecten van de uitoefening van hun beroep. Toch kunnen kennis en inzicht in juridische kaders van het beroep verpleegkundigen helpen het gebied waarvoor zij verantwoordelijk zijn te overzien, af te bakenen en bepaalde ethische dilemma's te voorkomen dan wel op te lossen.

De twee kernverantwoordelijkheden –de directe zorgverlening en de ondersteuning van gezondheidswerkers in andere disciplines– maakt de zorgverlening niet eenvoudig. De figuren in hoofdstuk 4 bieden de lezer houvast om deze materie beter te begrijpen.

Verantwoordelijkheid jegens patiënten, andere gezondheidswerkers, collega's en professie vraagt doordenking vanuit welke positie zorg wordt geboden. Dankzij de duidelijke uiteenzetting van verbanden tussen eigen verantwoordelijkheid van patiënten en beroepsmatige verantwoordelijkheid van de verpleegkundige, van verbanden met de onderscheiden verantwoordelijkheden van andere gezondheidszorgwerkers en van de verhouding tussen individuele en collectieve verantwoordelijkheid, worden posities zichtbaar.

Spirituele zorg
Hoofdstuk 6 laat zien dat levensbeschouwing op verschillende manieren betekenis heeft voor de verpleegkundige beroepsverantwoordelijkheid. Spirituele zorg behoort tot de beroepsverantwoordelijkheid van verpleegkundigen. Dit is bij uitstek een gebied voor christelijke verpleegkundigen om zich in te profileren. Het begrip spirituele zorg krijgt binnen de verpleegkunde de laatste jaren meer aandacht. In de praktijk blijkt niet altijd duidelijk te zijn wat met spirituele zorg wordt bedoeld. Een korte definitie is niet mogelijk. Wil de lezer goed zicht krijgen op de strekking van spirituele zorg, dan moet hoofdstuk 6 in zijn geheel worden gelezen en herlezen.

De uitwerking van casuïstiek rondom het levenseinde in hoofdstuk 7 biedt de lezer herkenbare dilemma's vanuit de dagelijkse praktijk. Het laatste hoofdstuk is een gezamenlijke inspanning van de auteurs en betreft de grensgebieden of bespreekgebieden van seksualiteit en intimiteit. Dit vraagt van verpleegkundigen een open houding en het aangeven van eigen grenzen. Begrenzing is een aspect behorend bij de morele beroepsverantwoordelijkheid.

Deze uitgave draagt de titel ”Volwaardige verpleging”. Hieruit zou afgeleid kunnen worden dat hiervoor een heldere begripsomschrijving bestaat. De achterflap geeft al aan dat dit niet zo is, maar dat dit boek kan worden gezien als een studiemiddel om te komen tot een zo volwaardig mogelijke verpleging. Door het accent te leggen op het bevorderen van het welzijn van patiënten als in zichzelf waardevol, kunnen zorgverleners komen tot volwaardige verpleging.

Meer zicht
Een compliment voor de auteurs is op zijn plaats. Vanuit hun eigen specifieke deskundigheid hebben ze de handen ineengeslagen en de krachten gebundeld. Deze krachtenbundeling biedt alle verpleegkundigen een handreiking om meer zicht te krijgen op hun persoonlijke beroepsverantwoordelijkheid. Voor beginnende beroepsbeoefenaars en studenten is de tekst echter niet altijd gemakkelijk leesbaar. De veelheid aan begrippen, modellen en invalshoeken maakt de inhoud moeilijk toegankelijk en stelt hoge eisen aan de voorkennis van de lezer op dit gebied.

Een aanbeveling voor de toekomst, bijvoorbeeld bij een herdruk, is meer aandacht te geven aan een eenduidige invulling en een eenduidig gebruik van begrippen en een evenwichtige aandacht voor casusmateriaal vanuit de verschillende werkvelden binnen de gezondheidszorg.