Leven met blijvende kwetsbaarheid

In ”Van draagkracht naar draaglast” beschrijft Martin Appelo hoe je zo effectief mogelijk leert omgaan met blijvende kwetsbaarheid, wanneer genezing van klachten (nog) niet mogelijk is. Dr. M. T. Appelo is als gezondheidszorgpsycholoog gepromoveerd op een onderzoek naar de effecten van een revalidatieprogramma voor mensen met schizofrenie. Hij is werkzaam als behandelaar en onderzoeker en is tevens universitair docent bij de afdeling klinische psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen.

Momenteel ontwikkelt dr. Appelo nieuwe behandelmethoden voor mensen met chronische psychische problematiek, met name vanuit de cognitieve gedragstherapie en de oplossingsgerichte therapie.

Op blz. 31/32 van zijn boek beschrijft hij dat ieder mens geboren wordt met een zekere kwetsbaarheid (draagkracht), die per persoon verschilt. Daarnaast krijgt ieder mens meer of minder stress (draaglast) te verduren en probeert hij/zij de balans tussen draagkracht en draaglast te behouden. Als de kracht voldoende is om de last te tillen, dan is er niets aan de hand. Bij onvoldoende draagkracht raakt de persoon (meestal tijdelijk) uit evenwicht en heeft vervolgens tijd nodig om te herstellen. Indien de klachten blijven voortduren en niet door behandeling kunnen worden genezen, dan spreekt men van een handicap. Deze kan zowel lichamelijk zijn, bijvoorbeeld bij amputatie van een been, als psychisch, bijvoorbeeld bij chronische depressiviteit.

Ziektemodel
Hoofdstuk 1 beschrijft het verschil tussen beide modellen. Het ziektemodel past bij een aanpak die erop gericht is de oorzaak van de klachten op te sporen en deze te genezen. Het gehandicaptenmodel wordt toegepast indien sprake is van een handicap, permanente kwetsbaarheid of beperkte draagkracht.

De auteur maakt in zijn boek gebruik van de metafoor van de parel en het zwijn. De parel staat voor de positieve eigenschappen en kwaliteiten, het zwijn voor de negatieve eigenschappen, onzekerheden, ziekte en dergelijke. De meeste mensen zijn op zoek naar genezing van klachten, sommigen gaan jarenlang van de ene hulpverlener naar de andere. Pas als de hoop op genezing wordt opgegeven en het verlies van mogelijkheden grotendeels is verwerkt, kan gebruik worden gemaakt van het gehandicaptenmodel.

In hoofdstuk 2 wordt op duidelijke wijze weergegeven hoe een rouwproces kan verlopen en welke hulp mogelijk is bij gecompliceerde rouw. Vervolgens gaat het om het leren omgaan met de problemen (het zwijn), waarbij de aandacht gericht wordt op hetgeen nog wel mogelijk is (de parel).

Activeren van de parel
Als voorwaarde geldt het stoppen met vechten tegen de klachten. Dit leidt op zich al tot vermindering van de te dragen last. Aandacht en energie worden vervolgens gericht op het ontdekken van de mogelijkheden die iemand nog wel heeft, teneinde meer draagkracht te krijgen en beter bestand te zijn tegen stress. De auteur noemt de methode van Socrates, die ervan uitgaat dat het goede in de mens aanwezig is. De hulpverlener kan door vragen te stellen iemand helpen de eigen mogelijkheden op te sporen. Als christen kun je als uitgangspunt kiezen het bewust worden van door God gegeven talenten, om deze zo goed mogelijk te gebruiken.

In hoofdstuk 3 behandelt de auteur oplossingsstrategieën vanuit de gedragstherapie. Hierbij is het van belang positieve doelen te stellen, zoals: Wat lukt er nu al en hoe kun je dat gedrag meer gaan uitvoeren?

In hoofdstuk 4 komt de kern van het boek aan de orde. Stap voor stap legt Appelo uit wat rationele rehabilitatie, ofwel het eerherstel van het gezonde verstand, inhoudt. De uitgangspunten zijn: er is altijd een parel en een zwijn (sterke en zwakke punten), van belang is rouw over het verlies van mogelijkheden in plaats van ertegen te vechten, zoeken naar overgebleven mogelijkheden en je richten op wat je wel kunt. Treed vanuit deze positieve beleving situaties tegemoet en geef van daaruit richting aan je denken, voelen en handelen.

Kwetsbaarheid
De behandeling bestaat uit het oefenen van een functionele denkstijl en vanuit een meer ontspannen beleving stressvolle situaties leren aangaan, waardoor deze beter te hanteren zijn. Zowel binnen als buiten de behandeling is regelmatig oefenen van groot belang. Ten slotte komt in hoofdstuk 5 een aantal praktijksituaties aan bod, waarbij van mislukking sprake is bij gebrek aan motivatie of acceptatie van de blijvende kwetsbaarheid, en van gelukte pogingen, waarbij een persoon ondanks de kwetsbaarheid een evenwichtiger levensstijl ontwikkelt.

In de huidige maatschappij, waarin succes en gezondheid tot het hoogste goed lijken te behoren, vind ik het van belang dat er aandacht en zorg is voor de kwetsbare mensen in de samenleving. In een relatief gering aantal bladzijden geeft Appelo in compacte vorm veel informatie, met als doel deze mensen in staat te stellen hun draagkracht te vergroten. Dit wordt verduidelijkt met praktijkvoorbeelden. Daardoor is dit boek ook voor niet-hulpverleners te begrijpen.

Er zullen mensen zijn bij wie het rouwproces bij het afnemen van hun mogelijkheden op natuurlijke wijze verloopt. Voor christenen kan het besef te leven in een gebroken wereld helpen om, al dan niet met pastorale hulp, de werkelijkheid onder ogen te zien en te aanvaarden. Voor pastorale werkers is kennis van de noodzaak van rouw onontbeerlijk om te kunnen begrijpen waarom mensen soms vast blijven zitten in hun moeiten. Waar het rouwproces stagneert, blijft professionele hulp noodzakelijk.