Noordervliet laat voorwerpen spreken

Geschiedenis schrijven
vanuit de vitrine

We hebben ze in musea ondergebracht, waar ze veilig te kijk liggen: het stokske van Van Oldenbarnevelt, het cedelken van Willem Barents, de hoge hoed van Paul Kruger, het pak van 'Vadertje Colijn'. Nelleke Noordervliet vertelt aan de hand van dergelijke voorwerpen over de Nederlandse geschiedenis.

Haar verhaal is gebaseerd op een kleine keuze uit de meer dan 1200 voorwerpen en schilderijen die zich in het Rijksmuseum in Amsterdam bevinden. Voorwerpen die „op de zeef van de tijd” zijn achtergebleven, overblijfselen met elk hun eigen achtergrond, soms geworden tot reliek. Ze suggereren het verhaal van de strijd en het lijden van voorgeslachten en roepen het beeld op van een vallende en opstaande samenleving.

In decadente tijden kunnen de roemruchte vaderlandse mythen en verhalen nieuwe impulsen geven. Zo probeerde de negentiende-eeuwse dichter Hendrik Tollens het verwende burgerdom van zijn tijd nieuw leven in te blazen met een romantische versie van het Behouden Huis op Nova Zembla. Wie wil weten wat er echt gebeurd is, kan beter het befaamde dagboek van Gerrit de Veer erbij nemen. Een nuchter, soms monotoon verslag, waaruit de harde werkelijkheid van maandenlange sneeuw en vrieskou spreekt. De bijbehorende voorwerpen liggen zwijgend in het Amsterdamse museum. Een koevoet, gebruikt om een braadspit aan te steken met de achterbout van een poolvos. Een kantvlechtbijl om mee in te hakken op het diepgevroren sparrenhout. Twee koperen ketels voor het water.

Kouwelijk
Noordervliet, die de geschiedenis beschrijft vanaf de Elizabethsvloed tot koningin Wilhelmina, doet haar verhaal aan de hand van schilderijen, scheepsmodellen, wapens, meubels en kunstnijverheid. Ze vertelt over de VOC en over de roemruchte zeehelden als Tromp en De Ruyter; over de eigenzinnige minister-president Colijn en over de koningin Wilhelmina.

Het boek is prachtig geïllustreerd met veelvervige platen. We zien schilderingen van de Elisabethsvloed, die in de nacht van 18 op 19 november 1421 de bewoners van Wieldrecht uit hun polder verdreef. We zien een eikenhouten beeltenis van de kouwelijke humanist Desiderius Erasmus, „altijd met een extra sjaal of een kraag van bont.” Een gezinsportret van de Middelburgse koopman Philip de Moucheron met zijn vrouw en achttien kinderen, of een terracotta model van het praalgraf van Willem van Oranje. De wollen mutsen van Nederlandse walwisvaarders, een tinnen schotel, ooit achtergelaten op de West-Australische kust. Een kanon, een bootmansfluitje, een linnen hangmat, een roodfluwelen brieventas. De Japanse ”rock” van koning Willem III.

Laagdrempelig, vlot geschreven, wetenschappelijke betrouwbaar, en ingedeeld in korte hoofdstukken, dat zijn ongeveer de belangrijkste kenmerken van het boek van Noordervliet. Menselijkheden en details die in de 'officiële' geschiedschrijving vaak wegvallen, krijgen in haar relaas een plaats. Wie zich interesseert voor onze vaderlandse geschiedenis kan plezier aan dit boek beleven.