Plattegronden tonen groei van „Europa's mooiste dorp”

Den Haag kleurrijk in kaart

Rond 1560 kreeg Den Haag bezoek van Jacob van Deventer. De landmeter was bezig met het in kaart brengen van alle steden in de Nederlanden. Opdracht van Filips II. Het doel was puur militair. Jacob maakte ook van Den Haag een nauwkeurige plattegrond. Het is de oudste die bewaard bleef.

Het werkstuk van Jacob van Deventer vormt het vertrekpunt voor een verzameling kaarten, gebundeld in ”Den Haag in kaart gebracht; 750 jaar groei in plattegronden uit het Gemeentearchief”, samengesteld door drs. C. J. J. Stal.

In 1560 had Den Haag nog niets van een stad: er waren geen muren en een eigen, onafhankelijke rechtspraak voor de inwoners ontbrak. Toch was ”Die Haghe” ook weer geen plattelandsdorp. Met zijn goed geplaveide straten, zijn krans van kloosters en kapellen en zijn weelderige, adellijke behuizingen wekte het de bewondering van de Italiaanse geograaf Guicciardini, een tijdgenoot van Van Deventer. Voor hem was Den Haag onbetwistbaar het mooiste en grootste dorp van heel Europa.

In de volgende eeuwen groeide Den Haag uit tot een stad van formaat. Deze ontwikkeling is nergens zo goed zichtbaar als op de vele plattegronden die in de loop van de tijd van de hofstad zijn gemaakt. Het is de verdienste van Stal dat hij de mooiste kaarten heeft gebundeld én voorzien van een boeiend begeleidend schrijven. Op die manier wordt een stuk lokale historie inzichtelijk en toegankelijk gemaakt.

Heel aardig zijn de kaarten van ontwerpen die nooit (zo) zijn uitgevoerd. De bekende architect H. P. Berlage presenteerde in 1907 een ambitieus uitbreidingsplan voor Den Haag. De uitvoerbaarheid werd sterk bestreden en toen de raad in 1911 na ellenlange discussies het plan accepteerde, was er van het oorspronkelijke concept niet veel meer over. Intussen kunnen we ons gelukkig nog altijd verbazen over de gedurfde ideeën van Berlage. Stel je eens voor dat ze waren uitgevoerd...!

Een veel ouder voorstel was het plan voor ommuring van Den Haag rond 1530. Directe aanleiding was ongetwijfeld de plundertocht van de beruchte Maarten van Rossum in 1528. Een onbekend gebleven tekenaar ontwierp een achthoekige stenen muur om het kwetsbare dorp. Toch verdween het plan snel in een bureaula. De dorpelingen gaven hun geld liever uit aan het herstellen van de brandschade die de Grote Kerk in 1539 opliep en de bouw van een nieuw raadhuis (1561-1565).

Schaalvergroting
„Het verhaal over de groei en ontwikkeling van Den Haag is vooral het verhaal geworden van een voortdurende schaalvergroting”, constateert Stal in zijn nawoord. „De schaalvergroting heeft ook de binnenstad getekend, misschien wel meer dan in enige andere Nederlandse stad.

De kaarten van Den Haag laten in een oogopslag zien hoe dempingen, doorbraken en saneringen het historische stramien in korte tijd onherkenbaar hebben veranderd. Gebouwen beslaan hele blokken, waar voorheen een mozaïek van grillige perceeltjes lag. Eigenlijk laten kaarten steeds minder zien: de stad gaat tegelijk de hoogte en de diepte in. Het leven van morgen speelt zich af in het Souterrain en Hoog Hage”.

”Den Haag in kaart gebracht” is een boeiend lees- en kijkboek geworden. Behalve kaarten –vele in kleur– bevat het ook verschillende (oude) foto's. De uitgave ziet er zeer verzorgd uit.