Uitgever-koopman

De Leidse uitgever Pieter van der Aa (1659-1733) is vooral bekend geworden om zijn monumentale uitgaven. Hij had een voorliefde om grote folioreeksen in perkament op de markt te brengen. ”Mammoetpublicaties”, schrijft dr. P. G. Hoftijzer, die een interessante studie schreef over deze bijzondere en omstreden boekverkoper-uitgever en veilinghouder. Na sluiting van beroemde uitgeverijen zoals Elsevier, Blaue en Waesbergen ontstond er een gat in de markt, waar Van der Aa snel op insprong. De tijd van de Elseviers –en in Antwerpen Christoffel Plantijn– kan getypeerd worden als ”uitgever en geleerde”, de tijd van Van der Aa is de tijd van de ”uitgever en koopman”. En een koopman was hij! Als eerste kwam hij op het idee om op series te laten intekenen, een totaal nieuw verschijnsel.

De uitgever kon vrij nauwkeurig bepalen hoe groot de oplage moest worden, maar hij liet bij de intekening ook een stukje vooruit betalen. Hiermee was een deel van de financiering gedekt. Van der Aa was niet alleen koopman, maar ook een harde onderhandelaar, die nogal kort door de bocht ging. Uit in Zürich gevonden correspondentie laat Hoftijzer zien dat Van der Aa de Zwitserse geleerde Scheuzer voor het blok zette. Scheuzer stelde enkele voorwaarden, maar Van der Aa deed gelijk een tegenvoorstel en als Scheuzer dat niet aannam, ging de uitgave niet door. Naast veel bewondering voor de initiatieven die Van der Aa nam, was er ook veel kritiek en herrie met zijn collega's. Hij hield zich niet zo stipt aan afspraken en kondigde soms boeken aan waar andere uitgevers al mee bezig waren. Dat leverde een stevig conflict op met zijn Rotterdamse collega Van der Slaat.

Nog doller maakte Van der Aa het in 1691 door een bibliotheek te veilen van iemand die niet bestond, van de „zeer beroemde W. Snellonius”. Voor de veiling werd gehouden, kwam uit dat dr. Snellonius niet bestond, maar dat Van der Aa waarschijnlijk overtollige voorraden en een stuk van zijn privé-verzameling verkocht. Aan het einde van zijn leven bood hij zijn interessante en omvangrijke privé-bibliotheek aan bij tsaar Peter de Grote. Hij was al vele jaren hofleverancier in Sint-Petersburg en van dat contact maakte hij gebruik. De verkoop is niet totstandgekomen.

Dr. Hoftijzer schreef een boeiend en soms spannend boek over deze bijzondere en omstreden uitgever. Het is fraai uitgegeven en voorzien van veel illustraties uit het fonds van Pieter van der Aa.