Feestcycli, broederschappen en processies

Bedevaart in Noord-Brabant

Twijfelen aan de transsubstantiatie kan grote gevolgen hebben. In het jaar 1400 ondervond priester Arnoldus dat aan den lijve. Tijdens de misviering kon hij even moeilijk geloven in de verandering van brood en wijn in het lichaam en bloed van Christus. Toen gebeurde er een wonder. Wie wil weten wat voor wonder, kan in Boxmeer gaan kijken. De plaats behoort tot de tientallen bedevaartsoorden die Noord-Brabant telt.

Een bedevaartplaats ontstaat vaak na een (vermeende) miraculeuze gebeurtenis, rondom een legendarische heilige of bij een graf. Zo zag priester Arnoldus de wijn in bloed veranderen en over de miskelk op het altaardoek bruisen. Daar kwamen vlekken van, die nadien de aandacht van honderden bezoekers hebben getrokken.

De stad Tilburg geniet bekendheid vanwege de heilige levenswandel van missionaris Petrus Donders. „Het water van de Pater Dondersput was duizenden vromen pelgrims reeds tot nut”, stond destijds op een bordje bij die put. Donders had verering wel verdiend, vonden zijn geloofsgenoten, want hij was intensief beziggeweest met de bekering en verpleging van zieke mensen in Suriname.

Meisje met baard
Een bijzondere ervaring viel het meisje Ontcommer ten deel. Ze had een belofte van kuisheid afgelegd, maar haar heidense vader wilde per se dat ze trouwde. Om dit te voorkomen, bad Ontcommer om een lelijk uiterlijk. Kort daarop had ze een baard; haar vader werd woedend en kruisigde haar. Het verhaal bood voldoende elementen voor een nieuw bedevaartsoord. Ontcommer leeft voort in diverse plaatsen in Brabant, zoals Alphen en Waalre.

Het rooms-katholicisme kent zo een menigte van wonderen en legenden, die de basis vormen voor vele bedevaartsoorden. In Nederland gooien vooral Noord-Brabant en Limburg hoge ogen. Ze tellen meer heilige plaatsen dan de negen provincies van Noord- en Midden-Nederland bij elkaar.

Cultusobject
Deel twee in de serie ”Bedevaartsplaatsen in Nederland” behandelt 221 plaatsen in de provincie Noord-Brabant. Achtenveertig auteurs hadden 1017 pagina's nodig om van elke locatie de kerngegevens, topografie, cultusobject, verering en bronnen weer te geven. Centraal in elk lemma staat de ontwikkeling van de bedevaartspraktijk rondom het cultusobject in het verleden. Daarin komen naast de legendarische oorsprong van de verering de belangrijkste feiten uit de bedevaartsplaats aan de orde. Verder informatie over feestcyclussen, bedevaartsvormen als broederschap en processie, motivaties van deelnemers, bezoekersstatistieken, materiële cultuur en de sociaal-economische, politieke en geestelijke context van de bedevaarten. Literatuur en bronnen zijn nauwkeurig verantwoord.

Het resultaat is een keurig verzorgde uitgave, gebonden in hard kaft, voorzien van tientallen (kleuren)foto's en illustraties, met de nodige overzichtslijsten van locaties en devotieobjecten, gedrukt in een prettig leesbare letter op glad papier, voorzien van een lintje en, op grond van dit alles, flink aan de prijs. Een ”magnus opus”, dat deel uitmaakt van een driedelig lexicon, maar ook prima als zelfstandig naslagwerk gebruikt kan worden.