De beslommeringen van Thomas Mann

Het lezen van ”Buddenbrooks. Verfall einer Familie” was mijn eerste kennismaking met het werk van Thomas Mann (1875-1955). Deze beroemde schrijver verlaat Duitsland in 1933 op het hoogtepunt van zijn Europese roem. Hij vestigt zich uiteindelijk in Pacific Palisades in Californië. In oorlogstijd verzorgt hij voor de BBC 25 radio-uitzendingen naar Duitsland. In Amerika woont hij tot 1952. Dan keert hij terug naar Europa om zich in Zwitserland te vestigen. In 1955 overlijdt hij.

Met de familie Mann heb ik uitgebreid kennisgemaakt via de biografie van Marianne Krüll, ”Im Netz der Zauberer”. Een andere manier om iemand te leren kennen, is gebruikmaken van zijn dagboek. Thomas Mann, drager van de Nobelprijs van de literatuur, heeft dat altijd bijgehouden en ermee ingestemd dat later te publiceren. Uitgeverij De Arbeiderspers deed al eerder twee selecties uit die dagboekaantekeningen het licht zien in de serie Privé-domein: ”Dagboeken 1918-1939” (1987, nr. 129) en ”Duitsland heeft me nooit met rust gelaten. Amerikaans dagboek, 1940-1948” (1995, nr. 203). Het nu verschenen ”Roem en verliefdheid” beschrijft de laatste levensjaren.

Goethe-herdenking
”Roem en verliefdheid” begint in 1949. De auteur is dan inmiddels 74 jaar oud. In zijn dagboekstukjes lezen we hoe zij zich voorbereidt op zijn reis naar Duitsland. Hij gaat voordrachten houden over Goethe, wiens 200e geboortejaar wordt herdacht. Mann vindt het een grote eer dat hem dit gevraagd is. Hij schrijft hierover: „De ontvangst in Frankfurt door de burgemeester en magistraten, veel toeschouwers. De plechtigheid op de 25e in de Paulskirche en de toejuiching door erehaag vormend publiek na afloop. Bezoek aan het Goethe-huis onder leiding van Beutler. De verwoestingen, het te gelde maken van de puinhopen.”

Dit citaat bewijst dat de stijl telegramachtig is. Hij beschrijft echter ook heel nauwgezet zijn dagelijkse beslommeringen, zoals het feit dat hij zich niet lekker voelt, vermoeid is, last van slapeloosheid heeft. Dit geeft het boek ook iets van een nauwkeurige registratie, waardoor het saai wordt.

Wat in 1950 in het dagboek sterk de aandacht trekt, is de grote hartstocht van de 75-jarige voor de hotelbediende Franzl. Inge Jens, die de hoofdstukken op voortreffelijke wijze inleidt, zegt hierover: „Alleen hier kwam hij er openlijk voor uit tot die twee rijken te behoren die hij als jonge schrijver al met de treffende woorden ”burger” en ”kunstenaar” literair gestalte gaf en die sindsdien in oneindige variaties –steeds zorgvuldig over verschillende personen verdeeld– het artistieke werk structureren.” Mann wist van homofilie en het bewaren van zijn goede naam. Hij sublimeerde zijn geaardheid in zijn werk, onder andere in ”Die Erotik Michelangelo's”.

Politiek
In veel fragmenten kunnen we opmerkingen over de politieke ontwikkelingen in de wereld aantreffen: opmerkingen over het anticommunistische McCarthy-tijdperk, de oorlog in Korea, ontwikkelingen in de DDR en BRD, enzovoorts. Manns positie tussen de fronten was niet eenvoudig. Zijn houding als anticommunist werd in het Oosten als socialistisch humanisme geprezen en ging voor het Westen niet ver genoeg. Wat moet het voor hem pijnlijk geweest zijn, toen hij in 1951 hoorde dat de burgers in de DDR geen mogelijkheid hadden zijn boeken aan te schaffen.

De laatste levensjaren van Thomas Mann mogen naar buiten toe gelukkig lijken, echt gelukkig waren ze niet. Hij lijdt eronder niet meer echt productief te zijn. „Melancholie, bangheid, zorg om het einde van mijn leven domineren.” Op 2 juli 1955 reist hij voor enkele voordrachten nog naar Den Haag. Hij ontvangt er het Commandeur-kruis van de Orde van Oranje-Nassau. Op 14 juli wordt Mann door koningin Juliana ontvangen. Op deze bladzijde ook iets over een typisch Hollands gebruik: „De Hollanders drinken koffie op elk uur van de dag, 's morgens, weer om 11, bij de lunch, 's middags en zo mogelijk ook 's avonds. Helemaal naar mijn zin, en het vochtige klimaat staat het toe.” Hij moet zijn verblijf hier wegens aderontsteking afbreken, wordt per vliegtuig naar Zürich vervoerd en in het Kantonaal Ziekenhuis opgenomen. Zijn laatste dagboekaantekening luidt: „Laat me maar in het ongewisse hoe lang dit bestaan zal duren. Langzaam zal het vervluchtigen.” Nergens lezen we iets over een hoger uitzien. Manns dagboek maakt slechts melding van het hier en nu.