Recensie door A. F. van Toor - 13 januari 1999

Porselein als symbool van macht en goede smaak

De begeerte naar wit goud

Porselein vormde drie eeuwen geleden een onweerstaanbaar symbool van prestige, macht en goede smaak. Elke zichzelf respecterende eigenaar van een paleis of herenhuis had het te pronk staan. De onstuitbare toename van de vraag dreef ook de prijs omhoog. Fortuinen werden over de balk gesmeten, families tot de bedelstaf gebracht en China slokte gretig Europese tegoeden op.

Wie in die tijd zelf porselein zou weten te maken, kon de geldstroom –die naar China ging– ombuigen naar de eigen portemonnee. De jacht naar het arcanum, de geheime formule, om porselein te maken was geopend.

Janet Gleeson beschrijft in ”Het Arcanum” de zoektocht van een jonge, in ongenade gevallen alchimist, Johann Frederick Böttger. Hij zocht goud, vond porselein. In een smerige kerker ontdekte hij de formule voor dit witte goud en de eerste porseleinfabriek, in Meissen, was een feit. Maar Böttger betaalde zijn uitvinding met zijn leven.

Onverzadigbaar
Het verhaal van Gleeson over de alchimist Böttger, de kunstenaar Höroldt en de beeldhouwer Kändler is bizar. Het is een beschrijving van trouweloosheid en hebzucht, over een nietsontziende koning, wiens begeerte naar sensuele genoegens zich onder andere uitte in een onverzadigbare zucht naar porselein. Het gaat over de moordende industriële spionage op zijn 18e eeuws die de veiligheid van het arcanum bedreigde.

Janet Gleeson is kunsthistorica en werkte voor onder meer Sotheby's in Londen. Ze schreef verschillende boeken over porselein en was redacteur van het toonaangevende Millers' Antiques and Collectables.

De omslag van het boek heeft een symbolische uitstraling. En prachtig stuk porselein (het witte goud) tegen een zwarte achtergrond, het decadente Saksische hofleven, waar geprobeerd wordt ten koste van alles Versailles te evenaren. Hebzucht en genialiteit, wreedheid en schoonheid wisselden elkaar in snel tempo af.

Gleeson bewijst met haar boek dat gedegen wetenschappelijk onderzoek kan samengaan met het aanspreken van een breed publiek.