Recensie door dr. J. L. Krabbendam - 17 december 1998

Hoe een stuk Nederland in de VS zich handhaafde

Zeelands zoete wraak

Het stadje Zeeland in de Amerikaanse staat Michigan was nodig aan een opwaardering toe. De buurplaats Holland stal altijd de show als de Nederlandse achtergrond gevierd werd, zelfs zo nadrukkelijk, dat prinses Margriet bijna Zeeland links liet liggen toen ze de eregaste was op het anderhalve-eeuwfeest van 'de kolonie' in 1997. Gelukkig kon dit debacle voorkomen worden en vereerde zij ook Zeeland met een bezoek.

'Zeeland' heeft nog beter dan 'Holland' de Nederlandse sfeer behouden. Tegelijkertijd is de lokale economie het paradepaardje van de toch al zeer welvarende streek. Dat daar een verhaal in zat, hebben de journalisten Gert Janssen (RD), Cees Maas (Brabants Nieuwsblad/De Stem) en de fotograaf Frank Viergever goed aangevoeld. Met veel gevoel voor de historische achtergrond en humoristische sfeerverschillen tussen de oude en nieuwe wereld en met oog voor de ruimte, zijn ze op zoek gegaan naar de 'success story' van Zeeland, Michigan. Zo krijgt Zeeland toch de plaats die het verdient.

Ze stuitten op een diepe negentiende-eeuwse laag in Borssele en omstreken, waar de centrale ontmoetingsplek van de gelovigen die zich in 1834 hadden afgescheiden van de Hervormde Kerk, ook het centrum van de Zeeuwse emigratie naar Amerika werd. Boer Jannes van de Luijster en ds. Cornelis van der Meulen organiseerden in het voorjaar van 1847 ruim 450 streekgenoten om gezamenlijk de oversteek te kunnen maken naar de nieuwe wereld. De onderlinge solidariteit hield ook in de Verenigde Staten stand en legde er een basis voor een stabiele samenleving.

Belangeloosheid
De auteurs kozen voor een documentaire benadering, waarin ze historische beschrijvingen afwisselen met dagboekfragmenten, anekdotes en beelden van Zeeland toen en nu. Deze aanpak biedt niet alleen veel variatie, maar confronteert de lezer ook ter plekke met het grote contrast tussen het barre leven van honderdvijftig jaar geleden en de luxe en het comfort van vandaag. Deze combinatie versterkt het respect voor de pioniers, die alle mogelijke hindernissen moesten nemen om een aanvaardbaar bestaan op te bouwen. Het lukte dankzij hun doorzettingsvermogen, maar ook door de christelijke belangeloosheid van hun leiders. Zeeland ontwikkelde een eigen ondernemerstraditie in pluimvee, meubels, klokken en medicijnen. Lokale ondernemers groeiden uit tot marktleiders. Het succes van de een trok anderen aan.

De journalisten zijn zo gecharmeerd van het plaatsje Zeeland (en wie er geweest is, zal het beamen), dat de indruk zou kunnen ontstaan dat Holland blij mag zijn het als buurgemeente te hebben. Dat is ook zo, maar dat betekent niet dat Holland de tweede viool speelt. Ds. Albertus van Raalte, de stichter van Holland en de motor achter het hele emigratieavontuur, krijgt een klein plaatsje toebedeeld. Toch zou Holland het zonder Zeeland wel overleefd hebben, maar andersom is het moeilijker voor te stellen. De universiteit, de predikantenopleiding, de haven, het ruime winkelaanbod maakten Holland tot de kern van de streek.

Smaakvolle verhalen
In de luwte van Holland is het goed toeven en dat illustreren de auteurs met smaakvolle verhalen over het leven in hedendaags Zeeland, zonder criminaliteit, met rijke weldoeners, een supereconomie, eigentijdse vroomheid en oprechte gastvrijheid. Ook de schaduwzijden komen aan bod: zoals elke homogene gemeenschap heeft Zeeland ook moeite met nieuwkomers. Maar het feit dat Maria Malay Kamara (toch duidelijk een exotische naam) het tot Miss Michigan heeft geschopt, zoals het plaatsnaambordje trots meldt, doet vermoeden dat die integratie wel zal lukken.

Voor sommigen klinkt deze beschrijving wellicht te behoudend, maar het één heeft wel met het ander te maken. Hard werken, niet staken, tevredenheid, ruimte en ondernemingszin creëerden voor bedrijven een vruchtbaar klimaat met een historisch verankerde stabiliteit. Tegen deze achtergrond moeten we ook het alcoholverbod zien dat nog steeds in Zeeland van kracht is: het is een teken van betrouwbaarheid, degelijkheid en werklust. Als de grote Zeelandse ondernemingen besluiten dat ze een goed restaurant voor hun VIP's nodig hebben, zal dat alcoholverbod wel herroepen worden.

Kerk
Een documentaire kan niet alles vertellen, maar de boodschap van dit boek komt duidelijk over. Menig wethouder of gedeputeerde van economische zaken zou jaloers zijn op burgemeester Lester Hoogland, wie het keer op keer lukt om schone, krachtige bedrijven naar zijn grondgebied te lokken. Inmiddels heeft deze Hollandse streek zo een goede zakennaam verworven, dat de Nederlanders overzee (dus ook aan onze kant) daar toch ook van moeten kunnen profiteren. Een excursie vanuit onze polder zou wellicht de moeite lonen.

En er is meer dat onze aandacht trekt. Hoe kan in een moderne samenleving de kerk nog steeds prominent zijn. Ligt het aan de kerkdienst, die de aloude boodschap in een modern jasje heeft gestoken om naadloos aan te sluiten bij de belevingswereld van jongeren? Is het dankzij de Nederlandse achtergrond dat de secularisatie nog weinig voet aan de Zeeuwse grond heeft gekregen, of juist aan de veramerikanisering van de streek?

Wie wil weten hoe dit herkenbare stuk Nederland in de Verenigde Staten is ontstaan en zich heeft gehandhaafd, heeft hier een deel van het antwoord in handen. Uitgeverij Boekencentrum heeft een fraai uitgevoerd en goed leesbaar product op de markt gebracht. Alleen jammer dat de achterflap spreekt van vervolgingen in de laatste (!) helft van de vorige eeuw als motief voor emigratie. Dit herhaalt de simplistische opvatting over de landverhuizing, die gelukkig in het boek zelf wordt gecorrigeerd.