Recensie door J. J. Frinsel - 21 oktober 1998

De romantiek van de armoede

De Amsterdamse Jordaan. Eens beroemd en berucht. Lyrisch bezongen door velen, maar waarschijnlijk hartgrondiger verwenst door de legioenen armoedzaaiers die in de vorige eeuw en het begin van deze eeuw zich genoodzaakt zagen er te leven en daarbij wanhopig probeerden het hoofd boven water te houden.

De Jordaan, onafscheidelijk verbonden met de Westertoren, die dat gehele stadsdeel domineert zonder er in feite deel van uit te maken. De oude Wester valt er namelijk net even buiten.

Als jongen ging ik, bij onze buurvrouw op drie hoog, kijken hoe laat het was op de klok van de Westertoren. Onze oude hangklok werd erop afgesteld. Ik denk dat dit in vroeger jaren met alle klokken in de Amsterdamse Jordaan wel gebeurde. Zeker bij hen die in de gelegenheid waren een blik op de grote wijzerplaat te werpen. En anders kon je aan de zware klokslagen wel horen hoe laat het was.

Het stratenplan van de Jordaan, waaraan in feite geen plan ten grondslag schijnt te hebben gelegen, geeft op verscheidene plaatsen schitterend zicht op de mooie toren, die onder alle weersgesteldheden zeer fotogeniek voor de dag komt. Het fotoboek “De Jordaan. Een buurt in beeld”, uitgegeven bij Amsterdam Publishers, toont daar fraaie voorbeelden van.

Verstild leven
Ik geef direct toe dat ik niet helemaal objectief kan zijn. Ik ben in de Jordaan geboren en heb daar mijn kindertijd doorgebracht. Bij het bekijken van de unieke foto's en het lezen van de informatieve teksten komen herinneringen bij mij boven die daaraan een geladenheid geven welke zich moeilijk laat beschrijven. Vooral de sfeervolle beelden uit het verre verleden stemmen mij weemoedig. Droeve romantiek van de armoede, ik weet niet hoe ik het anders uit moet drukken.

Om zulke foto's te maken, moest men vroeger wel even de tijd nemen en dat vóél je als het ware. Verstild leven. De schilder Breitner wist, behalve met penseel en verf, ook op de gevoelige plaat dat meesterlijk vast te leggen. De stank van de grachten en de verstikkende atmosfeer in de donkere portalen van de toen overbevolkte buurt ontbreken dan uiteraard, maar ik heb er geen moeite mee om die uit mijn herinnering op te roepen. Onvoorstelbaar dat eens een grotendeels verpauperde bevolking van ruim 80.000 zielen in dat kleine gebied moest zien te overleven. Dat lukte niet helemaal. Vooral de kindersterfte was er zeer hoog.

Gemeenschapszin
Dat is nu allemaal voorbij. Op datzelfde stuk grond wonen nu nog geen 14.000 mensen. Wat de Jordaan eens tot een begrip maakte, bestaat niet meer. De sfeer, die nauw samenhing met de gemeenschapszin van de allerarmsten, is verleden tijd. Op de grachten en in de nauwe straten bepaalt de auto nu het straatbeeld.

Dat er desondanks vanuit stedebouwkundig oogpunt verrassend mooie en interessante dingen te zien zijn in de oude volksbuurt zal ieder ervaren die aan de hand van de bij het fotoboek behorende wandelgids de moeite neemt de Jordaan eens te gaan verkennen. Er zijn drie routes uitgezet die elk langs vele bouwkundige bezienswaardigheden voeren, welke in volgorde genoemd worden en in het kort worden beschreven. Die wandelgids is van een handig formaat zodat hij in de binnenzak of handtas past. Tussen de tekst zijn foto's geplaatst die niet alleen het boekje verluchten maar ook de oriëntatie vergemakkelijken. Verder is een plattegrond van de Jordaan opgenomen waarop de wandeltochten heel duidelijk zijn aangegeven. Grote afstanden zijn het niet. Twee wandelingetjes van elk 3 kilometer en één van 2 kilometer.

Naar mijn mening zijn de samenstellers er goed in geslaagd een beeld te geven van de Jordaan zoals die geweest is. Voldoende om herinneringen los te maken en belangstelling te wekken.