Koken in de verbeelding

Vlak voordat Mina Pächter in het Tsjechische kamp Theresienstadt stierf, gaf ze aan een vriend een pakje voor haar dochter mee. Het duurde een kwarteeuw voordat die dochter het pakje met brieven, recepten en gedichten ontving. ”In de keuken van het geheugen” is leesboek, kookboek en poëziebundel tegelijk.

„Theresienstadt was anders dan andere Duitse kampen”, opent Michael Berenbaum van het Holocaust Onderzoeksinstituut in Chicago zijn voorwoord. Nazi's maakten Theresienstadt tot modelkamp dat als bewijs moest dienen van Hitlers welwillendheid tegenover de Joden. In werkelijkheid bood de oppervlakte, ooit bewoond door 7000 Tsjechen, ruimte aan 53.000 Joden, van wie in 1942 meer dan de helft stierf. Juist naar dit kamp werden vooraanstaande wetenschappers, industriëlen en kunstenaars gestuurd. Ondanks de ellende leidde de concentratie van zo veel talent in de schaduw van de dreigende dood tot een intens bloeiend cultureel leven.

Mina Pächter, een van de bewoners, studeerde in haar jeugd kunst en literatuur. Toen de oorlog uitbrak, was ze weduwe. Ze had zes kinderen uit een eerder huwelijk van haar man Adolf Pächter en een dochter uit haar eigen huwelijk. Slechts één dochter van Adolf Pächters eerste vrouw en Mina's eigen dochter overleefden de oorlog. Mina stierf in Theresienstadt in 1944.

Aan de hand van haar nagelaten recepten en gedichten is ”In de keuken van het geheugen” ontstaan. Als kookboek is het vooral een culturele nalatenschap. Terwijl de honger groeide, hield een aantal vrouwen zich op de been met het bedenken van recepten. „Een vlucht in de verbeelding naar vervlogen tijden”, zegt Berenbaum. De samenstellers lieten deze nalatenschap ongewijzigd, maar dat betekent ook dat sommige ingrediënten vergeten zijn of dat een deel van de bereidingswijze ontbreekt.

Hoewel volgens redacteur Cara De Silva correcties de geschiedenis geweld zouden aandoen, vraag je je af wat de waarde van vijftig pagina's gebrekkige recepten is, behalve dan dat je onder de indruk raakt van het vermogen van mensen om in gedachten zo'n trieste omgeving te ontstijgen. Ontbrekende ingrediënten hadden ook in een voetnoot kunnen worden vermeld. Overigens kenmerkt het boek zich door meer slordigheden, zoals een omgedraaide zin of een band die voor het lezen al loslaat.

De gedichten van Mina Pächter, volgend op de recepten, roepen gemengde gevoelens op. Ze zijn vertaald door haar kleinzoon David Stern en zeggen weliswaar veel over het kampleven, maar getuigen niet van literaire kwaliteiten. Het taalgebruik is hier en daar zelfs platvloers. Gods naam komt schrijnend genoeg slechts sporadisch terug in een wens als ”Moge God haar behoeden”.

De illustraties zijn tekeningen van kampbewoners en een foto van Mina met haar kleinzoon David Stern.