Antjie Krog ordent recente Zuid-Afrikaanse geschiedenis

Zoektocht naar waarheid
en verzoening

Op 19 juli 1995 bekrachtigde de Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela met zijn handtekening de Wet op de Waarheidscommissie. Deze Waarheidscommissie –ook Waarheids- en Verzoeningscommissie genoemd– kwam onder leiding te staan van de Anglicaanse aartsbisschop Desmond Tutu. In haar boek ”De kleur van je hart” vertelt de bekende Zuid-Afrikaanse schrijfster Antjie Krog (geb. 1952) over de wijze waarop de werkzaamheden van de Waarheidscommissie verliepen totdat op 29 oktober 1998 het eerste exemplaar van het lijvige commissierapport aan de president werd aangeboden.

De bedoeling van het instellen van de Waarheidscommissie was tweeledig. Enerzijds werd beoogd alle schendingen van de mensenrechten in Zuid-Afrika of in de ANC-kampen in Angola en Zambia te registreren. Ten tweede zou het erom gaan deze schendingen zodanig te behandelen dat daaruit een gevoel van rechtvaardigheid en genoegdoening zou ontstaan dat de nieuwe Zuid-Afrikaanse samenleving een moreel draagvlak zou verschaffen.

Dat er in Zuid-Afrika sinds 1963, sedert het geruchtmakende Rivonia-proces tegen Mandela en andere activisten, veel spanning heerste, zal iedereen erkennen die de gebeurtenissen aldaar van nabij of via de kranten volgde. Het Afrikaans Nationaal Congres was in 1960 verboden verklaard. Het verzet tegen de vanaf 1948 steeds dwingender opgelegde apartheidswetgeving was ondergronds gegaan of naar het buitenland uitgeweken. Omdat de meeste steun aan de verzetsbewegingen afkomstig was van de destijds machtige Sovjet-Unie en haar vazalstaten, ontstond binnen Zuid-Afrika de gerechtvaardigde vrees dat het land ten prooi zou vallen aan revolutie en binnenlandse terreur.

Hoorzittingen
Er ontstond een ingewikkelde situatie waarin de controle van de macht in Zuid-Afrika door censuur en intimidatie gedeeltelijk wegviel en de, vooral door Afrikaanstaligen bevolkte, veiligheidsmachten in wezen ongestoord hun gang konden gaan. In het andere kamp, dat van het ANC, gold de stelregel dat het doel de middelen heiligde, met het gevolg dat niet alleen ernstige misdaden zoals de halsbandmoorden (het verbranden van tegenstanders door middel van een met benzine gevulde autoband) in de zwarte wijken van Kaapstad en Johannesburg, maar ook martelingen van echte of vermeende spionnen in een opleidingskamp als het Angolese Quatro werden goedgepraat. Vele Zuid-Afrikanen zijn in een tijdsbestek van veertig jaar vermoord of psychisch en lichamelijk verminkt geraakt.

Antjie Krog schreef verslagen van de hoorzittingen van de Waarheidscommissie voor de Zuid-Afrikaanse radio en voor de pers. Haar boek is als een golfbeweging geschreven. Na een hartverscheurende getuigenverklaring volgen bladzijden die over het gehoorde nadenken en het onverteerbare verleden toch op de een of andere manier willen ordenen. Gebeurtenis en reflectie wisselen elkaar af. Dat is ook nodig. De gebeurtenissen zijn van een ongehoorde bruutheid en hardheid geweest. Dat de Zuid-Afrikaanse regering zich te weer stelde tegen infiltraties en ontwrichtende sabotageacties lijkt mij evident. Maar dat het bestrijden van de tegenstander alle regels en fatsoensnormen liet varen en in willekeur, marteling en sadisme ontaardde, is op geen enkele manier te excuseren. Merkwaardig genoeg is het juist het isolement geweest waarin de westerse wereld (gidsland Nederland voorop) het Zuid-Afrika van de Nasionale Party plaatste dat elke mogelijkheid van positieve beïnvloeding en controle uitsloot. Het ANC op zijn beurt was blind voor de aard van zijn kameraden en koestert tot op de dag van vandaag de vriendschap met een misdadig regime als dat van kolonel Gaddafi van Libië.

Verontwaardiging
Wie tijdens de jaren '70 de romans van Alex La Guma las, wist wat voor gewelddadigheden zich in de Zuid-Afrikaanse gevangenissen afspeelden. Wie de publicaties van uitgeverij Ravan Press (uit het Christelijk Instituut van ds. Naudé voortgekomen!) volgde, wist wat er onder de oppervlakte gebeurde. Maar zelfs voor een 'geharde' lezer zijn de getuigenissen van de dragers van het leed zeer onthutsend. Krog is zelf lid van het ANC, maar dat staat een onpartijdige verontwaardiging niet in de weg. Op geen andere plaats las ik zo'n vernietigend commentaar bij het optreden van de door en door misdadige Winnie Mandela.

”De kleur van je hart” is een verslag van het wel en wee van de Zuid-Afrikaanse Waarheidscommissie. Het is ook het verslag van een ingrijpende ontwikkeling die de mens Antjie Krog, afkomstig uit een degelijk Afrikaner gezin, doormaakte. Het is volkomen te begrijpen dat Krog kapot is van alle onrecht dat naar boven komt en de hypotheek vormt waarmee Zuid-Afrika moet zien te leven. Het is echter jammer dat haar totale beeld van de Afrikaanstalige gemeenschap vertroebeld wordt door het feit dat de grootste boeven aan de zijde van de regering Afrikaanstalig waren. Rouw over het verleden is goed, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ook tijdens de decennia voorafgaande aan de ommekeer van 1989/1990 in Zuid-Afrika krachten werkzaam waren die verzoening tussen de bevolkingsgroepen nastreefden en die bereid waren om daar grote offers voor te brengen. Zonder dit feit had de politieke verandering nooit zo vreedzaam kunnen verlopen. Krog lijkt een hekel aan christenen te hebben gekregen. Hier vervalt ze in een vreemde eenzijdigheid.

Over het lezen van dit boek heb ik lang gedaan. Het is geen onderhoudend boek. Het is wel een noodzakelijk boek voor ieder die verder kijkt dan de toeristische volmaaktheden van dat wonderbaarlijk interessante land aan de zuidpunt van een roerig continent.