Italiaanse invloeden bij Dirc Potter

Dirc Potter (1370-1428) was een vat vol tegenstrijdigheden. Zonder uitgebreide academische vorming te hebben genoten, werd hij een van de eerste verspreiders van Italiaanse literatuur ten noorden van de Alpen. Sabrina Corbellini vergeleek Potters ”Blome der doechden” met de Italiaanse ”Fiore di Virtu”.

Actief als schrijver over liefde en deugd, werd Dirc Potter in 1400 door de Hollandse graaf veroordeeld wegens medeplichtigheid aan doodslag. Wat weer niet verhinderde dat hij later promoveerde tot 'hoofdcommissaris' van de Haagse politie en als speciale gezant naar het buitenland werd afgevaardigd.

Eigenlijk is dit ook zo ongeveer het belangrijkste wat van de man bekend is. Verder duikt hij af en toe nog eens op in de kelder van het Rijksarchief in Den Haag, waar de grafelijkheidsrekeningen liggen opgetast. Zijn vader Gerrit was klerk –„het schrijven zat de Potters in het bloed”, zei Frits van Oostrom al eerder– maar had geen middelen om zijn zoon in Parijs of Keulen naar school te sturen. De aanleiding tot de knokpartij waarbij twee doden vielen, is niet bekend, wel dat er flinke boetes werden opgelegd: het maken van bedevaarten, het aankopen van zielmissen en het doen van publieke boete.

Scherpe ganzenveer
Misschien fungeerde pa als kruiwagen voor een baantje aan het hof, in ieder geval werd Dirc ingezet als bode naar Henegouwen en kreeg hij als beloning de zwanen in Waterland en een grafelijk leen. Hij steeg op de maatschappelijke ladder via secretaris van de graaf naar „scriver van den bloede”, wat betekende dat als er een dagvaart gehouden werd en de landsheer met zijn onderdanen van gedachten wisselde, Dirc aan de zijde van de vorst zat en hij met een scherpe ganzenveer in plaats van een dolk gewapend was. De goede ambtenaar werd breed ingezet en kreeg als bijbaan het toezicht op het Haagse politiekorps, vergezelde buitenlandse gasten en gezanten die het hof in Holland bezochten en stelde in 1415 notarissen aan.

In 1409 en 1411-1412 werd hij naar Rome gestuurd om er een aantal zaken te regelen. Ongetwijfeld belangrijke zaken, anders hoef je niet naar Rome, maar ook geheime zaken, want in de Haagse archiefkelder is nergens te vinden wat nu precies het doel van de missie was. Dirc kon zwijgen en de sporen zijn grotendeels uitgewist. De reden heeft vast te maken met de Hoekse en Kabeljauwse Twisten, waarbij het graafschap Holland in 1425 door de Bourgondische tank platgewalst zou worden. Mogelijk zijn de archieven toen wat geschoond.

Maar Dirc Potter was wel de eerste 'Nederlander' die in Rome over Rome geschreven heeft. Hij was niet de eerste gezant, want al sinds de 14e eeuw waren er contacten op theologisch en economisch gebied, reisden geestelijken naar de eeuwige stad en haar paus, de juristen naar Bologna, en sloten kooplieden uit Venetië en Milaan handelsovereenkomsten met Gent en Brugge.

Talenknobbel
Potters missie was waarschijnlijk politiek. De gezant had tijd genoeg om zich te wijden aan zijn hobby, het schrijven van ”Der minnen loep”, waarvoor hij zijn ogen goed de kost heeft gegeven en in Brescia, Florence en Rome aan de nieuwste literaire trends snuffelde. Zo blijkt dat zijn tweede boek, ”Blome der Doechden”, teruggaat op de Italiaanse tekst ”Fiore di Virtu” en is zijn derde boek, ”Mellibeus”, een vertaling van Albertanus van Brescia's ”Liber consolationis et consilii”.

Deze kennis ontlenen we aan het proefschrift ”Italiaanse deugden en ondeugden. Dirc Potters ”Blome der doechden” en de Italiaanse ”Fiore di Virtu”” van Sabrina Corbellini, die begunstigd is met dezelfde talenknobbel als de hoofdpersoon uit haar boek. Ze studeerde in Bologna en kwam via een studiebeurs in Leiden terecht, waar ze haar onderzoek naar vertalingen en bewerkingen van Potters deugdenbloemen heeft afgesloten. Verre tochten naar buitenlandse archieven en bibliotheken gingen daaraan vooraf.

Verrassend is de overeenkomst tussen de boeken, levens, carrières van Potter en Geoffrey Chaucer – van de ”Canterbury Tales”. Zelfs qua ondeugden, want Chaucer moest een rechtszaak in verband met verkrachting in der minne schikken.