Essays Amerikaanse publicist gebundeld

Kaplan zoekt naar
structuur in chaos

Kaplan beschrijft zijn reizen zoals Brueghel boeren schilderde. Dat meent een Amerikaanse recensent over de beschouwingen van zijn landgenoot. Wie de doeken van de Vlaamse kunstenaar voor ogen haalt, krijgt een goede eerste indruk. Maar al verbeelden pen en penseel op het eerste gezicht dezelfde verwarrende ordeloosheid, in ”Het anarchistisch pandemonium” trekt Kaplan de lijnen door. In de chaos ontwaart hij de grote lijnen voor de nabije toekomst.

De bundel van acht eerder gepubliceerde artikelen –overwegend in The Atlantic Monthly, waarvan Kaplan schrijvend redacteur is– en een essay van vrij recente datum verscheen bij uitgeverij Het Spectrum. Een samenraapsel van oud materiaal uitgeven dat leunt op de inmiddels geduchte reputatie van de schrijver, staat garant voor een gemakkelijk kassucces. Een wellicht legitieme redenering, maar wel een die Kaplan tekortdoet.

De kracht van de uitgave schuilt voor een deel juist in het gegeven dat de ontwikkelingen op wereldschaal sinds de verschijning van de artikelen zijn analyses lijken te bevestigen. Vooraf goede inschattingen maken is nog altijd moeilijker dan achteraf de toekomst voorspellen.

Veel van de betogen van Kaplan zijn verweven in zijn reisverhalen. De hoofdlijn die daarin valt te ontwaren, is de nadruk die hij legt op het afnemend belang van het begrip ”staat”. Deze grootheid heeft vanaf de negentiende eeuw het wereldbeeld beheerst, maar in een groot deel van de wereld legt het steeds minder gewicht in de schaal.

Kleurige landkaarten met keurig afgebakende grenzen moeten wijken voor een meer dimensionaal grensbegrip. Cultuur, handel, migratie, criminaliteit en ziekte zijn elementen die er in onderlinge wisselwerking voor zorgen dat het statenstelsel zoals wij dat nu kennen, zal plaatsmaken voor een terugkeer naar de Middeleeuwen, waar wisselende loyaliteiten en handelsbelangen meer betekenis hadden dan een permanente territoriale gebiedsafbakening.

Kaplan wijst op het belang van een door velen met hem gesignaleerde tweedeling. Een zone van welvaart gevormd door landen in voornamelijk Europa, Noord-Amerika en Zuidoost-Azië steekt schril af tegen grote delen van de wereld die gebukt gaan onder een combinatie van milieurampen, demografische problemen en een zwak bestuur.

Details
De consequentie die Kaplan hieruit trekt, is dat alleen een realistische benadering van de problemen –positief: uitdagingen– kans van slagen maakt om het ongunstig tij te keren. De essays in de bundel beschrijven verschillende aspecten die hiermee te maken hebben, zoals de dwaasheid van de blinde kruistocht voor democratie die sommige wereldverbeteraars voeren, het toenemend belang van geheime diensten, of de hopeloos overschatte rol van de Verenigde Naties.

Visionaire schrijvers als Fukuyama en Huntington kunnen gemakkelijk op details worden afgerekend. Dat geldt in dezelfde mate voor Kaplan. Je kunt het met hem eens zijn, of oneens – maar dan wel over de grote lijnen, graag. De details zijn voor Brueghel.