Ontrouwe dochter
van China

Meihong Xu is een goedlachse vrouw van nog geen veertig jaar, uit een wereld die wij alleen bij benadering kennen. Terwijl wij naar de zondagsschool gingen, waren in haar jeugd de communistische partij en voorzitter Mao de goden die zij diende. Religie paste eenvoudigweg niet in het starre systeem waarbinnen Meihong Xu opgroeide. Tien jaar geleden kwam zij in Amerika aan, na een periode vol vreselijke spanningen. In haar boek ”Dochter van China” kijkt zij terug. „Ik raak er steeds meer van overtuigd dat er een hogere macht is die mij beschermd heeft.” Verder wil zij niet gaan.

Een duur hotel binnen de Amsterdamse grachtengordel. Daar ontmoet ik Meihong Xu. Volgens haar visitekaartje is zij manager van een internetbedrijf in San José, Californië. Al tien jaar woont zij in de Verenigde Staten, de grote boze vijand uit haar kinderjaren op het Chinese platteland. De wereldmacht die op het punt stond om samen met Taiwan en Rusland het vaderland binnen te vallen. „Natuurlijk geloofden wij die verhalen. Daarom wilden we als kind al zo graag het leger in. Dat was niet alleen de enige manier om te ontsnappen aan een uitzichtloos bestaan op het platteland, maar daarmee diende je ook het hogere doel.”

Haar ambities werden waarheid. In het immens grote China werden twaalf meisjes geselecteerd voor een opleiding aan het Militair Instituut voor Internationale Betrekkingen. Meihong Xu was een van hen. Haar toekomst zou zijn: in een westers land spioneren voor China. Ze was er trots op, totdat de geloofscrisis zich aandiende.

Loyaliteitsconflict
Het boek, dat leest als een roman, begint dramatisch. In een kale cel wacht Meihong Xu op de soldaten die haar mee zullen voeren naar de plek van executie. Zij heeft zich immers schuldig gemaakt aan hoogverraad door als spionne in opleiding verboden contacten te onderhouden met haar docent Engels, Larry Engelman, nota bene degene die zij moest schaduwen omdat hij een CIA-agent zou zijn.

Stukje bij beetje ontstaat er vervolgens een beeld van haar leven tot op dat moment. „Wij geloofden dat wij de gelukkigste kinderen op de wereld waren. Wij moesten het sprookje van Christian Andersen leren, van het meisje dat op kerstavond zwavelstokjes verkocht. Niemand bekommerde zich om haar en zij bevroor. Zo slecht hadden de kinderen in het Westen het. Wij waren bevoorrecht.”

Maar het leven in China was grauwer dan de zonnige propagandaverhalen. Het systeem legde een druk op de jongeren waaronder zij dreigden te bezwijken als ze niet volgzaam meededen met de massa. „Mijn tante was als een moeder voor mij. Maar op de een of andere manier paste zij niet in het systeem. Zij werd door de massa uitgespuwd, een paria. Dat brengt je als kind in een enorm loyaliteitsconflict.”

De autoriteiten vertelden de jongeren dat iedereen die naar een buitenlandse zender luisterde mogelijk een contrarevolutionair was. Die mensen moesten onverwijld aangegeven worden. „Op een avond ontdekte ik dat mijn vader naar de BBC luisterde. Ik moest hem aangeven. Maar ik hield van hem. Ik was doodsbang dat de partij erachter zou komen dat ik niet als een trouwe dochter van China had gehandeld.”

Nu we het toch over jongeren hebben, uit Meihong Xu tamelijk scherpe kritiek op de tieners die zij ontmoet in de Verenigde Staten. „Daar weten ze de luxe waarin ze leven niet meer te waarderen. In China is dat heel anders. Daar krijg je nauwelijks kansen om hogerop te komen. Wanneer je in China als tiener mislukt, mislukt je hele leven.”

Karakter
Wat dat betreft had Meihong Xu geen klagen. Haar studie op het Militair Instituut verliep veelbelovend. Het 'bederf' kwam van binnenuit. „Ik ging steeds meer ontdekken dat de voorzitter en de partij, in wie ik altijd geloofd had, corrupt waren. Dat maakte het leven op het instituut moeilijk. Want hoe kun je nu leven voor een zaak waarin je niet meer gelooft?!”

Ook Larry Engelman droeg bij aan haar geloofscrisis. „Hij was degene die mij vlekkeloos Engels moest leren. Volgens de autoriteiten was hij in dienst van de CIA. Maar hoe beter ik hem leerde kennen, hoe meer ik tot de overtuiging kwam dat Larry Engelman geen enkele blaam trof.”

Haar omgang met haar docent kon niet onopgemerkt blijven. „Ik kreeg signalen dat er wat op handen was. Dat maakt je angstig. Alsof je vermoedt dat binnenkort een dokter tegen je zegt dat je dodelijk ziek bent. Maar je weet niet precies wanneer je die tijding zult horen. Daarom viel er een last van mij af toen ik eenmaal gearresteerd was op verdenking van hoogverraad.”

Innemend vertelt Meihong Xu over haar strijd tegen de ondervragers, over haar onverwachte vrijlating, over haar verwerking van de vreselijke gebeurtenissen op het Plein van de Hemelse Vrede, over haar pogingen het contact met Larry Engelman te herstellen. Als lezer kun je niet anders dan respect krijgen voor een jonge vrouw met zo veel karakter.

Maar wanneer China haar uiteindelijk laat gaan als mevrouw Engelman, blijft de lezer al gauw gedesillusioneerd achter. Want in Amerika blijken de cultuurverschillen te groot en loopt het huwelijk tussen Larry en Meihong op de klippen. Daarom laat ik haar in het Amsterdamse hotel mijn twijfels horen over haar eigen typering van haar leven: een tragedie die eindigt in een triomf. Ik vind het geen triomf als je weliswaar uit China weg bent, maar als vervolgens je huwelijk strandt op de eerste de beste klippen. Meihong Xu: „Larry en ik hebben gelukkige tijden gehad. We hebben geleerd dat de mooiste wraak op geleden onrecht is een gelukkig leven te leiden. Dat hebben we bereikt. Wij zijn vrienden gebleven. Het boek heeft een happy end, ook al leven we niet meer samen.”

”Dochter van China” is een meeslepend boek. De ontmoeting met de auteur onderstreept nog eens de eerder opgedane indruk dat zij als een ambassadrice voor de vrede vecht voor een beter China, waarnaar zij altijd nog een keer terug wil keren, ook al is zij in China doodverklaard: een veelbelovend meisje dat zwichtte voor een verkeerde liefde en dat eenzaam en ellendig in een afgelegen deel van China is overleden. Springlevend zit ze tegenover me, met veel meer diepingrijpende ervaringen achter de rug dan ik waarschijnlijk ooit te verwerken zal krijgen. Jammer dat dit mooie verhaal hier en daar besmeurd wordt door vloeken. Jammer dat deze vrouw met al haar ervaringen die hogere Vrijheid nog niet ervaren heeft. „Er is een hogere macht. Dat geloof ik wel. Ik moet mij daar meer in gaan verdiepen...”