Titel: Avonturen van Alexander de Grote, de Alexanderroman
Auteur: Patrick De Rynck (vertaling)
Uitgeverij: Athenaeum-Polak & Van Gennep
Amsterdam, 2000
ISBN 90 253 4676 6
Pagina's: 207
Prijs: ƒ 47,50

Titel: Alexander de Grote. De zoon van de droom, deel 1 (van 3)
Auteur: Valerio Massimo Manfredi
Uitgeverij: Luitingh-Sijthoff
Amsterdam, 2000
ISBN 90 245 3512 3
Pagina's: 351
Prijs: ƒ 34,90

Veldheer uit Oudheid verovert met zijn verhaal hele volksstammen

Mee met Alexander de Grote

Zowel een avonturier als een historicus kan plezier beleven aan Alexander de Grote. De drie boeken over deze veldheer die onlangs het licht zagen, hebben ieder hun eigen invalshoek en doelgroep. Eén ding hebben ze gemeen: ze spreken tot de verbeelding.

Alexander (356-323 voor Christus), zoon van Philippus van Macedonië, heeft niet voor niets de erenaam ”de Grote” ontvangen. In nog geen tien jaar onderwierp hij met een leger van slechts 50.000 soldaten een groot deel van de wereld: van Griekenland tot de Indus en van Egypte tot de Himalaya. Om hem hangt dan ook de mysterieuze waas die alle grote veldheren zoals Caesar, Karel en Napoleon omringt. Door het gebrek aan bronnen is die waas bij hem nog dichter. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat er bijna net zo veel studies en romans over hem verschenen zijn als zijn leger mijlen aflegde.

In het kader van de Boekenweek is Robin Lane Fox' boek over Alexander voor een aantrekkelijke prijs herdrukt. Deze studie dateert al van 1973, maar is herzien ter ere van de eerste Nederlandse vertaling in 1993.

Fox, historicus in Oxford, beschrijft Alexanders leven en politiek. Daarbij besteedt hij niet veel aandacht aan de diverse wetenschappelijke stellingnames. Hij geeft steeds aan welke problemen de bronnen opleveren en hoe hij vervolgens tot zijn interpretatie komt. Nu is het bronnenmateriaal uitermate versnipperd tot ons gekomen. Wel meer dan tien schrijvers en generaals uit zijn gevolg hebben over Alexander geschreven, maar met allerlei persoonlijke bedoelingen hebben zij vaak meer verduisterd dan verhelderd. En dan zijn deze schrijvers nog slechts bekend door citaten van latere auteurs. Gelukkig is er wel steeds meer archeologisch materiaal ter beschikking gekomen.

Fox weet de vele details die de bronnen bieden overzichtelijk te gebruiken in zijn reconstructie van de gebeurtenissen én van de visie van de hoofdrolspelers op die gebeurtenissen. Dat laatste tekent Fox' manier van werken: het gaat hem om de personen, hun gevoelens en teleurstellingen, hun beeld van zichzelf.

Afkomst
Die benadering van Alexander lijkt mij heel vruchtbaar. Te vaak heeft men de afgelopen eeuw Alexander benaderd vanuit de motieven die wij nu waarschijnlijk vinden. Alexanders geloof in zijn eigen goddelijke afkomst bijvoorbeeld is vaak niet serieus genomen: dat kon alleen maar propaganda zijn. Fox laat zien dat zo'n geloof echter prima past in de toenmalige cultuur. Ook Alexanders tochten richting India verklaart hij niet met speculaties over economische of sociale motieven. Hij gaat ervan uit dat Alexander bovenal een avontuurlijk mens was, die geloofde in zijn missie om de wereld te ontdekken.

Met deze aanpak geef je als historicus de beschreven persoon het voordeel van de twijfel. En gezien het gebrek aan bronnenmateriaal is er ruimte genoeg voor twijfel. Het risico is natuurlijk dat je zo te positief oordeelt over Alexander. Dat voorkomt Fox zo veel mogelijk door rekenschap af te leggen van wat Alexanders tijdgenoten van hem dachten. Het beeld dat dan ontstaat is vaak bij gebrek aan materiaal nog steeds wazig, maar mijns inziens toch juister dan wanneer we onze westerse gedachtegangen op hem projecteren.

Al met al is dit een prachtige studie, waarbij met recht van geschiedschrijving gesproken mag worden. Maar weinig auteurs zijn als Fox in staat zulk nauwkeurig onderzoek van de geschiedenis te verwerken in zo'n onderhoudend geschreven werk.

Wat betreft de uitgave: die had nog aan waarde als handboek kunnen winnen door de toevoeging van een chronologisch overzicht. De kaarten hadden beter bij elkaar afgedrukt kunnen worden. Verder niets dan lof.

Roman
Alexanders leven is in vele boeken bezongen. Vooral in de Middeleeuwen was hij enorm populair. Van IJsland tot Java was hij het symbool voor de rechtschapen koning dan wel de overmoedige tiran, al naar gelang de smaak van de auteur. De stof van deze boeken gaat voor een groot deel terug op de laatantieke Alexanderroman. Historische gegevens zijn daar dooreengeweven met allerlei fantastische elementen uit de sprookjes- en reisliteratuur, zoals mensenetende paarden, amazones en reuzen die blaften als honden.

De bekende vertaler De Rynck heeft de Alexanderroman voor het eerst in het Nederlands vertaald: ”Avonturen van Alexander de Grote, de Alexanderroman”. Hij heeft daarbij de stijl van het Griekse origineel gevolgd, inclusief de stijlfouten en slordigheden. Hij heeft het niet mooier willen maken: de lezer is gewaarschuwd.

Hij is erin geslaagd een vlot lezende vertaling te maken – iets wat niet iedereen lukt bij klassieke teksten. De charme van deze volksliteratuur komt zo uitstekend tot zijn recht. De Rynck heeft zijn vertaling voorzien van een uitgebreide toelichting, naamindex en historisch overzicht van Alexanders leven.

Nauwkeurig
Een heel andere benadering dan de Alexanderroman biedt Manfredi's trilogie ”Alexander de Grote”. De archeoloog en romancier beschrijft historisch nauwkeurig Alexanders leven en wereld. Het boek is beeldend geschreven, maar de schrijver heeft te veel willen vertellen: geen gebeurtenis wordt overgeslagen. Zo krijgen de personages niet de tijd werkelijk tot leven te komen.

De emoties van de personages komen, in tegenstelling tot de decors, erg hedendaags over. Bovendien geven zinnen zoals: „Luister naar me, zei Olympias, maar Alexander stond ongeduldig op en gaf haar een vluchtige kus op de wang”, de lezer geen ruimte. Hij kan zich geen eigen voorstelling meer maken van het gebeuren; Manfredi zit als het ware met zijn beschrijving steeds tussen de lezer en Alexander in. Zo leer je hem nooit zelf kennen.

De overvloed aan literatuur geeft volop de gelegenheid Alexander beter te leren kennen. Meedenken en meereizen in de tijd met Fox levert veel moois op, terwijl de liefhebber van sterke verhalen en verre volkeren zijn hart kan ophalen aan de ”Avonturen van Alexander de Grote”. Want één ding is wel duidelijk: Alexander verovert nog steeds hele volksstammen en neemt hen mee op zijn tochten.