Historie van hervormd Sommelsdijk

We hoeven in geen enkel opzicht het verleden te verheerlijken. We zien in de geschiedenis van hervormd Sommelsdijk echter wel Gods trouw oplichten over een gemeente die eeuwenlang mocht leven onder het licht van het Evangelie. In 1999 bestond het kerkgebouw van de hervormde gemeente van Sommelsdijk 500 jaar. Ter gelegenheid hiervan schreef P. van Driel, archivaris van de kerkelijke gemeente, een boek over de geschiedenis ervan.

In kort bestek geeft Van Driel een boeiend overzicht van alles wat vanuit de archieven van Sommelsdijk bewaard is gebleven. De geschiedenis van deze hervormde gemeente begint in 1573 met de overkomst van ds. A. F. de Steur uit Engeland. Het boek laat alle predikanten die Sommelsdijk vanaf 1573 hebben gediend, de revue passeren. Indrukwekkend is de reeks van dienaren van het Woord die aan ons oog voorbijtrekt. Wat heeft de Heere een eeuwenlange bemoeienis gehad met deze gemeente.

De archieven worden uitvoeriger, als er conflicten ontstaan tussen predikant en kerkeraad. Met name onder ds. Wilhelmus à Brakel van der Kluit, kleinzoon aan moederszijde van de bekende Wilhelmus à Brakel, maakte de gemeente een turbulente tijd mee. Tegen het einde van zijn ambtsperiode waarschuwde hij de gemeente vanaf de preekstoel tegen het omstreden boekje van Johannes Eswijler ”Zielseenzame meditatiën”. Eswijler leverde kritiek op de kerk en predikanten van zijn tijd. Hij voerde een pleidooi voor het innige christendom in de geest van Schortinghuis. Dat boekje werd door velen gretig gelezen en veroorzaakte in vele gemeenten conflicten. De waarschuwing van A Brakel werkte juist averechts. Velen keerden zich van zijn prediking af.

Jarenlang heeft deze kwestie de gemeente beroerd. Vooral omdat A Brakel zich ook na zijn emeritaat meer dan eens openlijk verzette tegen de prediking van zijn opvolgers. Het was vooral een prestigekwestie. Pas na zijn dood in 1776 werd de eenheid in de gemeente hersteld.

Doleantie
Afscheiding en Doleantie gingen niet zonder meer aan Sommelsdijk voorbij. Tijdens de periode van ds. M. L. Reyerkerk (1838-1874) kwam het tot een ingrijpende confrontatie tussen de liberale overmacht en een orthodoxe minderheid. De liberale prediking van ds. Reyerkerk stuitte op toenemend verzet. De Sommelsdijkers waren toen al heel wat mans. Men verzocht deze predikant zijn ambt neer te leggen.

Uiteindelijk brokkelde de liberale hegemonie af. De daaropvolgende predikanten waren meer confessioneel getint. Verschillende gemeenteleden kerkten elders, met name in de hervormd-gereformeerde evangelisatie van Middelharnis.

Vanaf 1921 werd de gemeente gediend door predikanten behorend tot de Gereformeerde Bond. Kerkelijke archieven geven niet precies weer welke geestelijke stromingen een gemeente hebben beïnvloed. Met name het liberalisme en het socialisme hebben velen van de kerk vervreemd. Tijdens mijn ambtsperiode in Sommelsdijk ben ik daarop gestuit. Graag had ik daarom nog iets meer over willen lezen over het geestelijk profiel van de gemeente. Misschien kan dat nog eens in een andere studie worden gepubliceerd. Het boek is helder en overzichtelijk geschreven. Het bevat een schat aan informatie over de meest uiteenlopende onderwerpen. We hebben alle waardering voor het spitwerk van de archivaris.