Dorpsinwoners huilen, praten, schelden, zwijgen

De 'heilige grond' van Heusden

Dinsdag 4 mei 1999: een verstoorde dodenherdenking in het Noord-Brabantse Heusden. Uit protest tegen de NAVO-bombardementen leggen twaalf Serviërs bloemen met een provocerende tekst op de gedenksteen met het opschrift: „Wandelaar, waar gij staat vielen op 5 november 1944 134 burgers den oorlog ten offer.”

Het publiek reageert geëmotioneerd, ook als de daarop volgende dagen de kransen van de gemeente en de basisschool beschadigd en vervolgens ontvreemd worden. Een inwoner zegt: „Dit is voor Heusden een heilige plek en daar willen we geen gevecht hebben over Kosovo en Servië.”

Geke van de Merwe-Wouters (1939) herinnert in haar boek ”De oorlog leeft voort, streekgenoten over de tijd voor en na de bevrijding” aan het opvallende incident in het vestingstadje. En zij legt ook uit waarom de plaats de gedenksteen voor de Heusdenaren 'heilige grond' is. Die grond is gevormd na het afschuwelijke bloedbad dat het stadje aan het einde van de oorlog trof, toen enkele Duitsers het oude stadhuis met grote hoeveelheden springstof opbliezen: 134 mensen kwamen om het leven, velen werden voor hun leven gewond of verminkt.

In de kelders bevond zich een groot deel van de Heusdenaren die zich hadden verscholen voor het granaatvuur tussen de terugtrekkende Duitsers en de oprukkende geallieerden. Tot op de dag van vandaag houdt de stadhuisramp de gemoederen bezig. Verschillende oudere inwoners hebben het trauma nog niet verwerkt en zullen dat ook nooit doen...

De niet verwerkte trauma's, die hebben Geke van de Merwe beziggehouden in haar boek vol verhalen over de tijd voor en na de bevrijding. Als freelance journaliste voor het Brabants Dagblad schreef ze de afgelopen jaren vele verhalen in het gebied begrensd door de Bergsche Maas, de Biesbosch en de Afgedamde Maas. Als interviewster ontmoette ze mensen die kampten met een oorlogssyndroom of in ieder geval de verschrikkingen van het verleden niet zomaar van zich af konden zetten. „De grootste teleurstelling in hun leven was dat 1945 niet het laatste jaar was waarin mensen elkaar afmaakten. Er zijn al weer 200 oorlogen en stammentwisten geweest”, aldus Geke van de Merwe.

Hun verhalen bleken te omvangrijk om in de krant te plaatsen en zijn nu gebundeld in een boek. In 22 boeiende verhalen laat ze (oud-)inwoners van de dorpen in het Land van Heusden en Altena uitpraten, huilen, schelden en zwijgen. Ze vertellen over de periode waarin honderden streekgenoten, soms letterlijk naast hen, de dood vonden. Een aantal gebeurtenissen had buiten de regio plaats. Een overlevende van de Burmaspoorlijn en twee oud-Indië-gangers vertellen hun verhaal. Anderen halen hun herinneringen aan de oorlogstijd in de naburige regio, België of Polen op.

Molenaar
De schrijfster is duidelijk getroffen door hun ontroerende en vaak ook afschuwelijke gebeurtenissen en het feit dat de oorlog bij velen voortleeft. Geke van de Merwe schreef vlot leesbare verhalen van en ook over streekgenoten. Over het verzet, onderduikers, de Biesbosch-partizanen en een molenaar die wegkwijnde nadat zijn molen de lucht inging. Niet alleen de bezetters gingen de fout in. Anneke van Dulst vertelt hoe zij op school werd geslagen, omdat haar vader bij de NSB behoorde en oud-bewaker Van Pelt legt naoorlogse misstanden in een interneringskamp bloot. Voor streekgenoten en niet-streekgenoten een verhelderend en boeiend boek.