„Netelenbos koos
heel bewust deze weg”

”Geen noordtak, nooit en nergens”, roept het bord naast de oprit van ir. K. Zijderveld. De oud-ontwikkelingseconoom (65) streek drie jaar geleden neer in het Gelderse Almen, dicht bij Vorden en Lochem. Voordat hij en z'n vrouw voor de Almense boerderij kozen, oriënteerde Zijderveld zich terdege. „Ik trok allerlei geluidszones op de kaart van Nederland, om erachter te komen waar we rustig onze vrijheid konden beleven. Nou, dat valt tegen: er zijn in ons land maar weinig plekken waar je kunt wonen zonder lawaai van vliegtuigen, snelwegen of spoorbanen.”

De rust werd hun spoedig opgezegd toen bleek dat Almen precies op het zogenaamde D-alternatief van de noordtak ligt, het tracé dat het bijna zeker wordt als de aanleg daadwerkelijk zou doorgaan. Het kabinetsbesluit daarover valt op 24 september. Het D-tracé loopt via Doesburg, Almen, Lochem en Goor naar Oldenzaal, het E-tracé gaat via Doetinchem, Eibergen en Enschede naar de Duitse grens. Hoewel eerst ook kansrijk, is dat laatste idee naar de achtergrond geraakt, evenals het F-tracé via Deventer en Bathmen, gecombineerd met de A1 richting Hengelo en Oldenzaal.

De farm waarop Zijderveld hobbyboer is –op zijn 4,5 hectare fokt hij witruggen, een koeienras met gespikkelde snuit en een witte rugstreep– ligt op 800 meter van het voorgestelde tracé. „Begrijp me goed: als de aanleg zou zijn gebaseerd op degelijke cijfers en rendabele vooruitzichten, dan zouden we het ermee eens zijn, ongeacht de vraag of we het zelf leuk vinden. Als het werkelijk een project van nationaal belang zou zijn, dan is dat jammer voor ons, maar moeten we ons erbij neerleggen. Nu ligt dat echter anders.”

Bestaand spoor
Sinds afgelopen voorjaar is Zijderveld secretaris van het ”Netwerk Noordtak”, de bundeling van twaalf kleine protestgroepen uit de streek. Het netwerk verzet zich niet alleen tegen de aanleg van de noordoostelijke aftakking, maar ageert ook tegen te sterke groei van het goederenvervoer afkomstig van de Betuweroute, dat dan vervolgens over het bestaande spoor via onder andere Velp, Rheden en De Steeg rijdt. Deze week stuurde Zijderveld het rapport ”De Betuwelijn, wist u dat?” van de natuurkundige dr. ir. L. Wachters naar alle krantenredacties, waarin deze met meer en minder valide argumenten de héle Betuweroute afserveert.

Het kamerdebat van donderdag –hij reisde er met een bus vol streekgenoten heen– bracht Zijderveld tot het inzicht dat niet de minister wankelt, maar de Kamer. „Leers bijvoorbeeld speelt een beetje de clown. RPF en SGP deden het goed, en Schutte wees de minister op haar taak eerst met de Kamer te praten, voordat ze zulke dingen in een krant roept.”

„Er was echter niemand die haar vroeg: Beste minister, wat is dat nou? Of die zei: Ik eis dat u uw woorden terugneemt. Het hele debat ging vooral over de Betuweroute, en die moet er volgens haar sowieso komen. Of in de woorden van Kok: We moeten de Betuwelijn aanleggen in plaats van bij iedere biels een maatschappelijke tussenronde te houden. Netelenbos ging heel goed voorbereid het gesprek met De Gelderlander aan. Er waren contacten, maar het initiatief lag bij het ministerie. Directeur-generaal Westerduin vertrekt bijna en is warm voorstander van de aanleg. Wij weten dat veel van de ambtenaren op Verkeer en Waterstaat de hele Betuwelijn niet meer zien zitten. Ze zouden het liefst zo gauw mogelijk overstappen naar de natte waterstaat.”

Spooklijn
Aarzelt Zijderveld bij de hoofdtak van de Betuweroute, de noordelijke aftakking noemt hij een „ghostline” (spooklijn). „De Duitsers willen haar al helemaal niet, dat hebben we goed uitgezocht. We hebben contact gehad met Bremen en Hamburg. Bremen heeft een rapport laten maken over de gevolgen van de Betuweroute en de noordtak voor de Noord-Duitse havens. Daarin staat onomwonden: de Duitsers hebben helemaal geen behoefte aan een concurrent in het achterland. Rotterdam-Berlijn doen ze veel liever zelf. Richting zuiden, dat vinden ze in Bremen prima, maar dan staat Emmerich weer op de achterste benen: de Duitsers daar willen niet die honderden vrachttreinen door hun gebied.”

Hoe het mogelijk is dat de eerste bouwsom die werd genoemd –3 miljard gulden, in 1993– inmiddels is vervangen door tienvoudige ramingen of meer, heeft Zijderveld ook niet helder. „De hoofdas kost straks, door allerlei peperdure aanpassingen, 15 miljard of meer. Noord- en zuidtak zijn nu op elk 5 miljard begroot, maar groeien gemakkelijk uit tot 7,5 miljard elk. Eén keer 15 en twee keer 7,5 is samen 30 miljard gulden. Maar naar mensen zoals Heertje (econoom) en Pols (hoogleraar civiele techniek) wordt door de overheid ook niet geluisterd.”

Eigenwijsheid zou een lastige eigenschap kunnen zijn in de Nederlandse volksaard die opspeelt op het moment dat een megaproject zoals de Betuweroute –met of zonder zijtakken– moet worden (her)overwogen, zegt Zijderveld. Voor regering, Internationaal Monetair Fonds en Wereldbank zwierf hij de hele wereld over om ontwikkelingsprojecten te beoordelen. „Was er geen enigszins redelijke onderbouwing, dan maakte een project weinig kans. Als ik dan naar de Betuweroute kijk: na tien jaar discussie is er nog steeds geen behoorlijke kosten-batenanalyse. Wij Nederlanders vertellen graag aan anderen hoe het allemaal moet, maar in eigen huis maken we er een potje van.”

„Goed voor betaald”
Een eventueel besluit om de hele Betuwelijn niet aan te leggen durft Zijderveld wel te verkopen aan de honderden mensen die al van hun grond zijn verjaagd en van wie het huis vaak al is afgebroken. „Dan zeg ik: Sorry hoor, maar we hebben jullie er goed voor betaald. Hier in de buurt woont ook een vent die zoiets meemaakte. Zijn huis werd opgekocht om een weg aan te leggen. Iets verderop bouwde hij van dat geld een leuke villa. Uiteindelijk ging de weg niet door. Hij noemde zijn nieuwe huis toen maar ”De autobaan”. De grond die voor de Betuweroute is gekocht kan heel goed worden gebruikt om het idee ”Combiroad/Combirail” uit te voeren, het idee van Lubbers. Een aparte baan naast de A15 waarop een al of niet bemand trekkertje zes containers voortsleept. Goedkoper, stiller, milieuvriendelijker en binnenkort uitvoerbaar.”