D66 telt weer mee in coalitie

De nieuwe leider van D66, Th. de Graaf, stond na de kamerverkiezingen van 6 mei vorig jaar niet echt te trappelen om mee te werken aan paars II. Zijn partij had immers onder interim-lijsttrekker Borst-Eilers tien van de 24 zetels verloren, terwijl PvdA en VVD zetels hadden gewonnen.

Maar goed, uiteindelijk liet De Graaf zich overhalen mee te doen, niet in de laatste plaats omdat hij nóg minder zag in het voegen van zijn fractie in het koor van de oppositie. Hij voelde er niet voor om mee te zingen met De Hoop Scheffer (CDA), Rosenmöller (GroenLinks) en Marijnissen (SP).

Dat meezingen zou De Graaf trouwens moeilijk zijn afgegaan, want veel van het beleid van paars II is een voortzetting van dat van paars I, waarin D66 wel participeerde. Dus deed De Graaf mee in de coalitieonderhandelingen en kreeg hij het voor elkaar dat er wat ideetjes van zijn partij in het regeerakkoord werden opgenomen. Invoering van het correctief referendum was daarvan het belangrijkste.

Terwille van de identiteit en de geloofwaardigheid van D66 was De Graaf verplicht het hoog te spelen toen onwillige VVD-senatoren dreigden de grondwetsherziening om het referendum mogelijk te maken niet aan een meerderheid te helpen. Daarvoor was in tweede lezing een tweederde meerderheid nodig. De Graaf dreigde met een crisis en maakte die dreiging ook waar, toen VVD-senator Wiegel ruim twee weken geleden de aanvaarding van het wetsvoorstel met zijn tegenstem blokkeerde.

Smeerolie
Wiegel stemde vanuit zijn „staatkundig principe” tegen. De Graaf liet toen uit „politiek principe” het kabinet ontploffen. Tegelijk gaf de D66-leider te kennen dat hij eigenlijk niet bereid was mee te werken aan een lijmpoging. Maar aangezien PvdA en VVD De Graafs partij in paars II zien als een soort smeerolie, zeiden vooral Melkert, maar ook Dijkstal kort na de crisis een lijmpoging te willen. Dat stond ook in hun adviezen aan de Koningin. Vanuit de PvdA kwam zelfs het idee om het door de Senaat afgewezen wetsvoorstel over het correctief referendum ongewijzigd opnieuw bij de Tweede Kamer in te dienen.

De Graaf wees deze gedachte af en betitelde ze als „een fopspeen.” Want inmiddels zou de Eerste Kamer van samenstelling zijn veranderd, en dat niet ten gunste van de paarse coalitie. Bovendien zouden er ook eerst kamerverkiezingen moeten worden gehouden om het voorstel in tweede lezing via een tweederde meerderheid in de Grondwet verankerd te krijgen. Dus zou er pas in 2003 sprake zijn van invoering van een mogelijkheid tot het houden van een referendum, als alles volgens plan zou verlopen.

Het compromis dat Tjeenk Willink gisteren presenteerde: een raadgevend referendum met ingang van 2001 en een correctief referendum met ingang van 2003. Dat is eigenlijk alleen maar winst voor D66. Immers, de in het regeerakkoord overeengekomen grondwetsherziening is twee weken geleden door de Senaat –dankzij de stem van Wiegel– verworpen. Dus was het wat betreft het referendum in formele zin over en sluiten.

Deplorabel
Het onder leiding van Tjeenk Willink gebakken compromis geeft aan dat PvdA en VVD smeerolie D66 er echt bij willen houden. De Graaf heeft redelijk hoog spel gespeeld, maar uiteindelijk vanuit zijn optiek geredeneerd meer gewonnen dan verloren. Er komt nu al snel een mogelijkheid tot referendum. Niemand in de coalitie zat te wachten op vervroegde verkiezingen als uitkomst van de crisis. Ook De Graaf niet, want zijn partij stond er tot aan de kabinetscrisis in de peilingen deplorabel voor.

Van de veertien zetels zou D66 er bij verkiezingen nog maar zo'n zeven of acht overhouden. Overigens zat ook de VVD onder haar nieuwe leider Dijkstal niet op verkiezingen te wachten. Want wellicht zou deze partij een zeteltje of wat winnen, maar algemeen was in politiek Den Haag de gedachte dat de liberalen vervolgens in de oppositie terecht zouden komen, omdat de PvdA onder Melkert meer affiniteit heeft met CDA en GroenLinks. En in de oppositiebankjes heeft Dijkstal absoluut geen trek.

De Graaf speelde hoog spel en heeft dit potje gewonnen. Hij krijgt nu de tijd om zijn partij wat nadrukkelijker als een alternatief voor de sociaal-democratie (PvdA) enerzijds en het liberalisme (VVD) anderzijds te profileren. Daarnaast heeft hij vanuit zijn gezichtspunt ook het land en de burgers een grote dienst bewezen. Het volk zit immers, zo meent hij, op een mogelijkheid van volksraadpleging te wachten? Of dat echt zo is, is zeer de vraag, nog afgezien van principiële en staatsrechtelijke bezwaren tegen het referendum.