De Hoop Scheffer kan niet schaken

Afgelopen weekwisseling leverde de vroegere minister-president mr. B. W. Biesheuvel in het tv-programma Buitenhof een bijdrage aan het debat over de huidige kabinetscrisis. Die bijdrage van een erkende ervaringsdeskundige is om diverse redenen boeiend.

In de eerste plaats vanwege zijn betrokkenheid bij het onderwerp referenda. In het begin van de jaren tachtig was de oud-premier immers voorzitter van een staatscommissie die aanbevelingen deed voor staatsrechtelijke vernieuwing. Een van die aanbevelingen betrof het correctief referendum. De uit de ARP-bloedgroep afkomstige Biesheuvel was en is voor de invoering van zo'n referendum.

Dat is voor hem op zich al een reden het huidige CDA stevig te bekritiseren. Is het correctief referendum een instrument dat ons vertegenwoordigend stelsel ondergraaft, zoals de christen-democraten en ook senator Wiegel stellen? Biesheuvel geloof er niets van. „Het is maar een kleine aanvulling op onze representatieve democratie. Het komt er niet voor in de plaats en is er niet mee in strijd. Daarom roept het ook geen principiële bezwaren op.”

Briefje
De oud-premier heeft zich er dan ook aan gestoord dat CDA-senatoren die eerder nog positief stonden tegenover het correctief referendum nu toch tegen stemden. Voor oud-minister Hirsch Ballin geldt bovendien dat hij destijds als jurist deel uitmaakte van Biesheuvels staatscommissie. Later veranderde hij van voor- in tegenstander. Biesheuvel schreef hem 1,5 week terug, op Hemelvaartsdag, nog een briefje. „Of hij de pagina's 11 tot en met 21 van ons eindverslag nog eens goed door wilde lezen.” De inspanningen van de oud-premier mochten niet baten.

Nu was Biesheuvels kritiek op het stemgedrag van het CDA min of meer voorspelbaar. Verrassend daarentegen was zijn uithaal naar De Hoop Scheffers reactie op de crisis en diens advies aan de Koningin. Kort gezegd komt Biesheuvels standpunt erop neer dat de huidige kabinetscrisis geen echte crisis is –er is immers geen conflict tussen Kamer en kabinet– en dat het daarom veel te vroeg is om verkiezingen voor te stellen, zoals De Hoop Scheffer heeft gedaan.

De huidige CDA-leider heeft volgens Biesheuvel blijk gegeven van een overmaat aan politieke gretigheid en heeft het landsbelang ondergewaardeerd. De Hoop Scheffer had meer aan de lange termijn moeten denken. „Ik weet niet of hij kan schaken, maar in zo'n positie moet je vier, vijf zetten vooruit kunnen denken. Misschien kan men hem daarbij in de fractie behulpzaam zijn”, aldus het minzame commentaar van de 78-jarige politieke veteraan.

Wie de door Biesheuvel voorgestelde uitweg uit de huidige crisis op zich in laat werken, valt de overeenkomst op met het advies dat GPV-leider Schutte aan de Hare Majesteit deed. Beiden wijzen het al te snel uitschrijven van nieuwe verkiezingen af. Beiden bepleiten in eerste instantie een voorzetting van de samenwerking tussen PvdA en VVD –immers de grote winnaars van de verkiezingen van 1998–, zij het dat wat Biesheuvel betreft ook D66 mee mag blijven doen, mits die partij dat zelf wil.

Eigen ervaring
De éminence grise van het CDA kan bij zijn advies om zonder verkiezingen met een rompkabinet van PvdA en VVD door te gaan, verwijzen naar eigen ervaringen. Het op 6 juli 1971 beëdigde kabinet-Biesheuvel, bestaande uit KVP, ARP, CHU, VVD en DS'70, kwam reeds een jaar later in een crisis door een verschil van mening in de boezem van de ministerraad over het te voeren loon- en prijsbeleid en de bezuinigingen. Op 20 juli 1972 diende het kabinet zijn ontslag in als gevolg van het aftreden van de twee DS'70 ministers, W. Drees jr. en M. L. de Brauw.

Deze ontslagaanvrage werd echter op 9 augustus weer ingetrokken, zodat het resterende rompkabinet van demissionair opeens weer missionair werd. Andere ministers namen de departementen van de vertrokken DS'70-bewindslieden er gewoon bij.

Biesheuvel II, een kabinet dat ongeveer een jaar heeft 'gezeten', is een van de vier interim-kabinetten die Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog gehad heeft. Deze overbruggingskabinetten zijn vooral gevormd in situaties dat het oude kabinet om bepaalde redenen niet door kon regeren, zelfs niet als demissionair kabinet, terwijl nieuwe verkiezingen nog niet direct gewenst waren.

Rompkabinet
Volgens SGP-leider Van der Vlies is nu weer van zo'n situatie sprake. Hij stelde vorige week voor de vorming van een voorlopig rompkabinet (dus opnieuw te beëdigen) van PvdA en VVD. Dat kabinet kan vervolgens rustig een geschikt moment kiezen voor nieuwe verkiezingen. Voordelen volgens Van der Vlies: D66, dat geen enkele animo meer heeft voor paars, hóéft nu ook niet meer mee te doen. Verder meent de SGP'er dat een missionair kabinet in buiten- en binnenland met meer gezag kan opereren, wat vooral relevant is in de huidige Kosovo-crisis.

Smeuïg detail: op de persconferentie waar Van der Vlies zijn voorstel deed, zwaaide de SGP'er met een in 1983 geschreven artikel van... D66-leider De Graaf. Deze maakte als wetenschappelijk medewerker aan de Katholieke Universiteit Nijmegen een inventarisatie van het verschijnsel interim-kabinetten.