De ontgoocheling der regenten

Het regeringspluche ruikt nog zo nieuw en daarom is de ontgoocheling groot. De regenten waren nog maar net begonnen. Veel plannen wachtten nog op uitwerking. Premier Kok gaf het woensdag eerlijk aan. Het aanbieden van het ontslag van het kabinet is een emotioneel moment, ook voor een professional. Velen hadden zich hun toekomst anders voorgesteld. Diverse bewindslieden gaven mooie banen op om plaats te nemen in Kok II en als een lijmpoging mislukt, zien ze hun droom in rook opgaan.

Voor de minister-president zelf zal het wel loslopen, voorlopig is hij nog demissionair premier en het ligt voor de hand dat de 60-jarige in ieder geval nog één keer de PvdA-lijst bij de verkiezingen zal trekken.

Het is voor Kok zaak dat hij de sociaal-democratische fractie als grootste uit de stembus laat rollen. Gebeurt dat niet, dan mag Kok eindigen waar hij in 1986 zijn politieke carrière begon: als leider van de grootste oppositiepartij. En het oppositievoeren zit Kok niet in het bloed; hij is een echte bestuurder.

Niettemin zal de partijtop zo langzamerhand naar een opvolger van de premier moeten uitzien. Fractievoorzitter Melkert heeft wel de capaciteiten, maar niet de goede uitstraling. Vandaar dat in Den Haag steeds vaker de naam van oud-FNV-voorzitter Stekelenburg –de huidige burgemeester van Tilburg– valt als het om Koks opvolging gaat.

De eerste vice-premier, mevrouw Jorritsma-Lebbink, had zich ook een heel andere loop der dingen voorgesteld. De vorige politiek leider van de VVD, Bolkestein, ging ervan uit dat de VVD tot ongeëvenaarde hoogten zou stijgen en dan zou Jorritsma in 2002 de eerste vrouwelijke premier van Nederland kunnen zijn. De struise minister van Economische Zaken zal wel weer een hoge plaats krijgen op de kandidatenlijst van haar partij. Ze is tenslotte nog maar 48 jaar.

De tweede vice-premier, mevrouw Borst-Eilers (67), krijgt straks volop de gelegenheid om te genieten van haar kinderen en kleinkinderen.

Mooie banen
De bewindslieden die echt met een kater zitten, zijn degenen die om toe te treden tot het tweede kabinet-Kok, mooie banen hebben opgegeven. Dat zijn er tien: vijf ministers en vijf staatssecretarissen.

Minister Apotheker van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij was een gewaardeerd burgemeester in Leeuwarden voor hij in het Haagse kwam ruiken aan melk en mest. Burgemeesterschappen van grote steden liggen niet voor het oprapen.

Nog een graadje erger is het leed voor de demissionaire minister van Binnenlandse Zaken, Peper. Zijn huwelijk met oud-VVD-minister Kroes is blijkbaar zo goed dat deze PvdA'er zoveel vertrouwen had in een paars kabinet dat hij het burgemeesterschap van Rotterdam inruilde voor een kantorenflat aan de Schedeldoekshaven in het centrum van Den Haag.

De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Hermans, dacht dinsdagavond nog dat het allemaal wel los zou lopen. Hij had niet gerekend met de vasthoudendheid van zijn partijgenoot en ambtsvoorganger als commissaris der Koningin in Friesland, Wiegel. Een nieuw commissariaat is nog moeilijker dan een geschikt burgemeesterschap. Hermans is echter een politieke omnivoor en kan voor alles worden ingezet.

Dat geldt wat minder voor minister Herfkens van Ontwikkelingssamenwerking. Ze heeft zich helemaal ingewerkt in het buitenlands beleid. Na haar werk voor de Wereldbank in Washington was deze PvdA'er sinds 1996 buitengewoon en gevolmachtigd ambassadeur bij de Nederlandse permanente vertegenwoordiging bij het bureau van de Verenigde Naties en andere internationale organisaties in Genève.

Minister De Vries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kan in ieder geval niet terug naar zijn vorige functie: voorzitter van de Sociaal-Economische Raad. Daar heeft het kabinet voormalig Rabo-topman Wijffels benoemd. De sociaal-democraat vindt zich nog te jong om op zijn lauweren te gaan rusten; hij is net 56 jaar. Misschien dat er voor hem een nieuw plaatsje is in het nieuwe kabinet als de PvdA weer aan de regering kan deelnemen.

Staatssecretarissen
Onder de staatssecretarissen zitten ook twee voormalige burgemeesters. Nummer één is de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, mevrouw Verstand. Zij was een jaar geleden nog burgemeester van Zutphen. Voor haar geldt hetzelfde als voor haar partijgenoot Apotheker: D66-burgemeesters staan niet vooraan bij het uitdelen van nieuwe posten.

Nummer twee, mevrouw Faber van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, zwaaide tot augustus vorig jaar de scepter in het Flevolandse Zeewolde. De bewindsvrouw is 46 jaar oud en zeer gemotiveerd voor een nieuwe functie in het openbaar bestuur.

Iemand die niet veel moeite zal hoeven te doen om een nieuwe baan te vinden is de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, de PvdA'er Benschop. Hij is breed inzetbaar. Benschop was de persoonlijk medewerker van Den Uyl, Kok en Wöltgens in de tijd dat zij fractievoorzitter waren. Daarna werd hij zelfstandig adviseur die onder meer minister De Boer van Milieu influisterde hoe ze haar optreden moest verzorgen. Laatstelijk was hij lid van het Commissariaat voor de Media.

Staatssecretaris De Vries is speciaal belast met Arubaanse en Antilliaanse zaken. Hij zou wellicht terugwillen naar zijn vorige stekkie, maar daarvoor is het kabinet te laat gevallen. De Vries was fractievoorzitter van de liberalen in het Europese Parlement.

Staatssecretaris Cohen van Justitie was voor zijn komst naar het Haagse rector magnificus van de Rijksuniversiteit Limburg. Banen op een dergelijk niveau zijn ook niet dik gezaaid.

Politici
Naast de groep bewindslieden die hun maatschappelijke positie opgaven voor een plaatsje in Kok II, is er naast Kok, Borst en Jorritsma ook een zestal dat al politieke verantwoordelijkheid droeg op het Binnenhof. Dat zijn de ministers Zalm van Financiën, Pronk van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Van Aartsen van Buitenlandse Zaken, De Grave van Defensie en Netelenbos van Verkeer en Waterstaat. Ook staatssecretaris Vermeend van Financiën behoort tot deze groep. Hij zou enorm veel belangstelling hebben voor de opvolging van Van den Broek als eurocommissaris. Anders krijgt hij wel een hoogleraarschap aangeboden.

Pronk is 59 jaar en kan waarschijnlijk wel een plaatsje krijgen op de PvdA-kandidatenlijst, maar de weerstand tegen een eventuele nieuwe benoeming als minister is binnen zijn partij groot. Zalm telt 47 jaar en krijgt waarschijnlijk een hoge plaats op de VVD-kandidatenlijst, maar zijn ambities liggen verder dan het kamerlidmaatschap.

Netelenbos (PvdA), Van Aartsen (VVD) en De Grave (VVD) zullen voorlopig genoegen nemen met een plaatsje op de kandidatenlijst van hun partij. Datzelfde is waarschijnlijk het geval met de overige bewindslieden die in de Tweede Kamer zetelden voor ze zich in het regeringspluche lieten zakken.