„Levensbeëindiging pasgeboren
gehandicapten moet mogelijk zijn”

Eind jaren vijftig schreef hij een boek waarin hij dit soort opvattingen al verkondigde. Voor die tijd was dat nog veel provocerender dan nu. Niettemin bleef het heel erg stil rond het boek. Ook de latere werken van deze natuurkundige en cultuurfilosoof veroorzaakten nauwelijks deining. Vorig jaar verscheen ”Wetenschap als bevrijding”, waarin hij zelfs een lans brak voor eugenetica, dat wil zeggen verbetering van de menselijke soort. Desondanks bleef het akelig stil.

Maar nu is er dan toch ophef ontstaan. Twee maanden geleden bracht uitgeverij Veen een bundel interviews van Parool-journalist Maurits Schmidt op de markt onder de titel ”De Holle Diamant”, waarin ook de weergave is opgenomen van een gesprek met Rietdijk.

Daarin bepleit hij abortus dan wel euthanasie bij „geestelijke of lichamelijke onvolwaardigheid” en geeft hij de voorkeur aan hoogstaande en begaafde mensen boven „mongooltjes” als Nederland niet meer dan een bepaald aantal inwoners zou mogen tellen.

Tegen de achtergrond van zijn eerdere boeken zijn de denkbeelden niet opzienbarend maar dit keer bleven ze niet onweersproken. De voorzitter van de Gehandicaptenraad nam kennis van het interview en was zo verontwaardigd dat hij besloot aangifte te doen bij Justitie wegens belediging. Ook de SGP-fractie in de Tweede Kamer vond dat de uitspraken van Rietdijk smeekten om justitieel optreden. In schriftelijke vragen drong kamerlid Van der Staaij vorige week bij minister Korthals van Justitie aan op strafrechtelijke vervolging. Of dat ervan komt, is nog even afwachten.

Hardnekkig misverstand
In een toelichting zegt Rietdijk dat er een hardnekkig misverstand is ontstaan. In de media is gesuggereerd dat hij dwang bepleit, maar daarvan is geen sprake.

„Waar het mij om gaat is dat vrouwen hun gehandicapte kindje wel kunnen laten weghalen als het nog niet geboren is, maar dat ze niet de mogelijkheid hebben het te laten euthanaseren als het eenmaal geboren is. Ze zijn dan vaak veroordeeld tot een lijdensweg die tientallen jaren kan duren.”

Uit onderzoek blijkt volgens dr. Rietdijk dat 90 procent van de vrouwen over de mogelijkheid van abortus wil beschikken als zou blijken dat zij een ernstig gehandicapt kind zouden krijgen. Het komt hem voor dat veel vrouwen zijn opvattingen dus zullen delen. Bij nader inzien blijkt het door hem genoemde percentage echter voor discussie vatbaar. Het lukt namelijk niet om het te verifiëren.

Democratische weg
Rietdijk zegt zich te realiseren dat het moeilijk is om aan te geven welke categorie wel voor levensbeëindiging in aanmerking komt en welke niet. Anders gezegd: Hoe ernstig moet de handicap zijn?

„Dat zou langs democratische weg bepaald moeten worden. Het is een kwestie van de meerderheid van de stemmen.”

Alsof een meerderheid per definitie de juiste weg aangeeft. Hitler kon ook rekenen op een meerderheid. Een zeer grote zelfs.
„We hebben niets beters. Een beetje vertrouwen in de democratie mogen we toch wel hebben.”

Maar hanteert u dan zelf geen enkel ethisch principe?
„Ja zeker, maar ik word, anders dan u, daarbij niet geleid door christelijke principes. Ik ga uit van leedvermijding en geluksvergroting. Dan kom ik uit op de voorstellen die ik tot nu toe heb gedaan.”

Beseft u hoe pijnlijk uw opvattingen zijn voor gehandicapten en hun ouders?
„Door de commotie besef ik dat nu wellicht beter dan daarvoor maar het mag natuurlijk nooit een reden zijn om bepaalde denkbeelden niet uit te spreken.”

U heeft ook weinig last van het spookbeeld van het hellend vlak?
„Natuurlijk realiseer ik mij dat ik me op een hellend vlak begeef. Maar dat risico hebben we ook genomen met abortus en gewone euthanasie. Het gevaar van het hellend vlak mag natuurlijk geen reden zijn om dan maar niets te doen.”

U bent ook voorstanders van verbetering van de menselijke soort?
„Dat klopt. Daar schrikken veel mensen van maar het is minder bijzonder dan zij denken. In Amerika komt het al veelvuldig voor dat zaadbanken adverteren met keuzemogelijkheden. Vrouwen die zich willen laten insemineren, kunnen kiezen uit verschillende soorten sperma. Ze kunnen bijvoorbeeld dat van een hoogbegaafde student nemen. Dat komt hier ook. Dat is een kwestie van tijd. Je kunt dan ook de kleur ogen en de kleur haar bepalen. Het intelligentiequotiënt is dan eveneens vooraf aan te geven. Dat heeft in mijn ogen te maken met kwaliteitsverbetering van de mens. Mijn opvatting over eugenetica is dus helemaal niet zo revolutionair.”

Afschuw
Voorzitter J. Troost van de Gehandicaptenraad komt woorden tekort om zijn afschuw over de opvattingen van Rietdijk uit te spreken. „Wij hebben heel goed overwogen of we aangifte zouden doen. We wisten dat we heel wat los zouden maken, maar we hebben het toch gedaan. De terminologie die hij gebruikt, zoals „inferieur” en „onvolwaardig” vinden wij dermate beledigend dat we dat niet over onze kant kunnen laten gaan.”

Nu stelt Rietdijk: Wie a zegt, moet ook b zeggen. Wie selectieve abortus toelaat, moet ook euthanasie op pasgeborenen toelaten.
„Bij abortus heeft de politiek duidelijk de grens van 24 weken aangegeven. Vanaf dat moment kan het kind in principe ook buiten de moeder voortleven. Dan kunnen en mogen anderen niet zo maar over zijn leven beslissen, zeker niet na de geboorte.”

Terug naar Rietdijk. Hij zegt niet onder de indruk te zijn van het argument van Troost. „Ik vind dat ouders in nauw overleg met de artsen over het leven van ernstig gehandicapten moeten kunnen beslissen. Ik zou niet weten wat daarop tegen is.”

Als u consequent bent, moet u ook voorstander zijn van levensbeëindiging op dementerende bejaarden.
„Dat klopt. Daar ben ik, zeker bij ernstige gevallen, in principe geen tegenstander van.”

Excentrieke opvattingen van een eenzame provocateur of voorloper van de ethiek van de 21e eeuw? Het laatste is het geval, zo valt te vrezen.