De generaal van het leger als
kameleon in camouflagepak

Wederom spannende tijden voor Defensie. Morgenavond zal de Tweede Kamer de begroting van het veelgeplaagde ministerie behandelen. De minister had zelf alvast iets op zijn lever. Het bommetje ging gisteren af in een interview met de Volkskrant. „Er zijn doodzonden”, aldus De Grave. „Als iemand uit militaire kring, zeer dicht bij de minister, willens en wetens beschuldigingen naar buiten brengt, volgt ontslag. Dat geldt ook voor generaals. Hoe hoger de rang, hoe lager de tolerantie”.

Dat is dus de nieuwe openheid bij Defensie. De oversten, kolonels en generaals in verschillende soorten en maten moeten naar buiten toe hun mond houden. De Grave: „Ik heb tegen de bevelhebbers gezegd dat ze of met mij praten of met de krant. Ik wil geen nationaal debat over de toekomst van defensie om steun voor bezuinigingen te krijgen tégen de generaals. Ik ben bezig mét de generaals steun te krijgen”.

De stap van de minister is „een zekere uiting van krampachtigheid”, zegt een hoge officier die –dat krijg je– anoniem wil blijven. „Van een liberaal mag je verwachten dat hij de mening van iedereen respecteert, dus ook van zijn militairen. Misschien is het ideetje ingefluisterd door Walter Etty” (vriend van De Grave die door hem werd ingehuurd om te adviseren over de verbetering van de interne en externe communicatie bij Defensie, RP).

Rug
De toekomst moet uitwijzen hoe recht de rug van de defensieminister is. Wie A zegt moet immers ook B zeggen. Zullen alle hoge militairen meekleuren met de minister? Of om het in legerjargon te houden: Kunnen topsoldaten zich schikken als kameleons in een camouflagepak?

Waar ligt de grens? Zou landmachtbaas luitenant-generaal (drie sterren) M. Schouten op de keien terechtkomen als hij zijn stelling van eind augustus herhaalt dat de politiek „van zijn parate eenheden moet afblijven”. En mag generaal-majoor (twee sterren) B. Macco, directeur operatiën van de Koninklijke Luchtmacht, vlak voor zijn pensioen roepen dat „de slagkracht wordt bedreigd” als er F-16's uitgaan? De Grave zal de interviews en ingezonden-stukken-pagina's van de dagbladen scherp in de gaten houden.

De samenwerkende bonden VBM (militairen) en NOV (officieren) zijn verbaasd over uitlatingen van de minister. „Krasse taal voor een vroegere soldaat-schrijver”, grinnikt VBM-voorzitter J. Golsteijn. Hij en zijn collega Bruurmijn van de NOV vinden de opmerkingen „een beetje merkwaardig”. Zij erkennen dat generaals hun kritiek in de eerste plaats bij de minister moeten neerleggen. „Maar als die in het geheel geen oor heeft en zo'n generaal in feite buiten de deur zet, dan heeft een bevelhebber een eigen verantwoordelijkheid richting zijn krijgsmachtonderdeel”, stelt Bruurmijn. Volgens hem heeft zo'n handelwijze weinig te maken met het doelbewust in diskrediet brengen van de minister.

Volgens militair socioloog J. van der Meulen, verbonden aan de stichting Maatschappij en Krijgsmacht, strookt het feit dat militairen hun mond moeten houden niet met de wens van de minister om een brede maatschappelijke discussie over de krijgsmacht te organiseren. „Het gesprek moet er komen, in de volle breedte van de krijgsmacht. De defensietop zal in dat mijnenveld wel behoedzaam moeten laveren”.

Regels
Volgens Van der Meulen heeft De Grave „op een moment waarop de nodige beslissingen voor de deur staan de regels willen aanscherpen”. De minister moet tot 2002 per jaar 375 miljoen gulden snijden. Volgende maand zet De Grave in zijn “Hoofdlijnennotitie” uiteen hoe de bezuinigingen worden ingevuld. Onlangs lekten de bezuinigingsplannen uit: de luchtmacht moet een of twee squadrons F-16's inleveren, de marine verliest enkele fregatten en bij de landmacht wordt gerommeld aan de Nationale Reserve.

De Grave wil op zijn ministerie niet zo'n puinhoop als ten tijde van de omstreden landmachtgeneraal Hans Couzy. Deze werd door de voormalige ministers Ter Beek en Voorhoeve nooit ontslagen, ondanks zijn openlijke kritiek op besluiten van de bewindslieden. Ter Beek liet Couzy destijds wel een loyaliteitsverklaring ondertekenen. Voorhoeve ontnam de generaal het bevel over uitgezonden militairen.

De ruzie tussen Voorhoeve en Couzy heeft volgens De Grave Defensie veel schade berokkend. „Daar heeft de organisatie niets aan. Het kost heel veel energie en levert veel negatieve publiciteit op. Ik heb het gevoel dat de bevelhebbers ook vinden dat het nooit meer mag gebeuren”.

Sterren
Generaals die in het gelid staan zullen steigeren als ze horen van een plan van de Partij van de Arbeid die vindt dat het Nederlandse leger te veel sterren telt. In de komende jaren moet het aantal generaalsfuncties met 30 procent inkrimpen, vindt het kamerlid Zijlstra. Hij zal daarover deze week een motie indienen.

Bij aanvang van de reductieoperaties op 1 januari 1991 telde Defensie 128 vlag- en opperofficieren. Dat zijn generaals met een, twee, drie of vier sterren. Dat aantal is geleidelijk verminderd tot 112 per januari van dit jaar. De meeste sterren zitten bij de landmacht: 34. De marine heeft er 27, de luchtmacht 23 en de marechaussee maar drie. Dan zitten er “all over the world” nog 25 vlag- en opperofficieren. Dat zijn mensen die in Brussel, Washington of andere belangrijke wereldcentra militair attaché zijn.

Protest tegen de bezuinigingsplannen is te verwachten, aldus Van der Meulen van de stichting Maatschappij en Krijgsmacht. „Het gaat om Defensie in het groot en werkplekken in het klein”. Maar zover als het ging in de jaren '70 is nu onbestaanbaar. Toen vlogen Neptunes van de marine dreigend over het Binnenhof om te protesteren tegen de bezuinigingsplannen van minister Vredeling van defensie. Van der Meulen: „Zoiets wordt nu niet meer gepikt”.