„Als eerste moet er een verbod
op de airco in de auto komen”

Een fikse hoeveelheid achterdocht kan de hoogleraar milieukunde aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) niet worden ontzegd. Zijn oogopslag is allervriendelijkst, zijn toon immer zacht en beschaafd. Maar als het moet, gaat het mes er diep in. Op vele terreinen is hij een wandelende databank, vol feiten, cijfers en dwarsverbanden. Twijfelt hij soms even aan wat wordt beweerd, dan grijpt hij trefzeker in zijn hoog opgetaste archieven die hij er ook als medewerker van de Stichting Natuur en Milieu in Utrecht opna houdt.

De boodschap van de nieuwste Milieubalans –gemaakt door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ten dienste van onder andere het LNV-, V en W- en VROM-beleid– komt in het kort hierop neer: Ondanks de voortgaande reductie van de verschillende soorten uitstoot verbetert de milieukwaliteit nauwelijks. „Reductie van emissies moet je goed interpreteren: voor stoffen die 'stapelen' in het milieu, geldt dat de achteruitgang dus minder snel gaat dan eerder. Bij dalende uitstootcijfers denken velen opeens dat het beter gaat, maar het gaat slechts iets langzamer slechter”.

Een winstpunt van deze vierde Milieubalans ten opzichte van eerdere versies vindt Reijnders de duidelijkheid waarmee het RIVM het bovenstaande zegt. Een groot nadeel van alle RIVM-werkstukken in de milieusector is voor hem echter het feit dat het rijksinstituut altijd rékent in plaats van ook meet. „Zijn de cijfers wel juist? Met name voor de landbouw en voor het verkeer vraag ik me dat ernstig af. Metingen spreken doorgaans de rekensommen tegen. Het RIVM corrigeert zijn berekeningen nooit. Vorig jaar werd gezegd dat de ammoniakuitstoot met 37 procent was afgenomen, terwijl metingen uitwezen dat die feitelijk was gelijkgebleven”.

Kyoto
De uitstoot van CO₂nam vorig jaar met ruim 2 procent toe, terwijl in het kader van de afspraken, gemaakt op de vorig jaar gehouden klimaatconferentie in Kyoto, in 2010 een reductie van 6 procent moet zijn behaald. „We hebben dus te maken met een jaarlijkse stijging, terwijl een flinke daling is afgesproken. Dat vergt een enorme inspanning, dat vraagt echt een totale omslag van de politiek”. Vrijwilligheid dient te worden vervangen door verplichting. „Nederland groeit energie-intensief. De industrie hoeft momenteel slechts energiebesparende maatregelen te nemen als die in drie jaar kunnen worden terugverdiend. Dat is belachelijk”.

Zou de industrie een CO₂-heffing worden opgelegd vergelijkbaar met de geldende ecotaks voor de Nederlandse particulier –positief uitgedrukt: 100 gulden voordeel per vermeden ton– „dan zou de daling van het energieverbruik in bijvoorbeeld de chemische industrie zes keer zo snel kunnen worden gerealiseerd en snel worden gehalveerd. Verplicht hergebruik van kunststoffen zou die sector nog eens een besparing van 25 procent opleveren. Ook in de voedingsmiddelenindustrie is het besparingstempo met een factor drie te verhogen. Ondanks de economische groei zijn de Kyoto-doelen goed te halen”, zo weet Reijnders.

In het kader van Kyoto heeft Nederland zich binnen Europa behoorlijk stinkende gemaakt, meent hij. „Tijdens het EU-voorzitterschap wilde Nederland opeens de verdeelsleutel voor de afgesproken CO₂-reductie wijzigen in de notulen. In plaats van de vastgelegde 10 procent reductie voor ons land, wilde men 3 procent stijging in de stukken zien opgenomen. Ik ben nog nooit zo frequent gebeld door buitenlandse collega's met de vraag of Nederland soms stapelgek was geworden. Uiteindelijk werd min 6 procent overeengekomen, maar lidstaten als Denemarken, Oostenrijk, Luxemburg en Duitsland hebben flink hun buik dik van de Nederlandse handelwijze”.

Of de nieuwe milieuminister Pronk op de later deze maand te houden vergadering van Europese milieuministers duidelijk afstand zal kunnen nemen van dit besmette verleden betwijfelt Reijnders. „In feite kun je zeggen dat Nederland de snelle komst van een Europese ecotaks heeft verijdeld, heeft geblokkeerd”.

Europese kwesties
Veel van de in de nieuwste Milieubalans geconstateerde knelpunten zijn terug te voeren op Europese hindernissen. „Het elektriciteitsverbruik van huishoudelijke apparatuur bijvoorbeeld kan, technisch gezien, nog met 50 procent omlaag. Dat het niet gebeurt, is een Europese kwestie: ook de meest achtergebleven producenten uit de 'zwakste' lidstaten praten mee en zorgen voor heel slappe normen. Er is een stevige overheidshand voor nodig om het verbruik terug te dringen, want een ecotaks op zichzelf inspireert mensen er niet toe op hun verbruik te letten”.

En dan het vliegverkeer. „Zolang er geen accijns op kerosine komt en btw op tickets, blijft het groeien. Londen, Praag, je bent er per vliegtuig sneller en veel goedkoper. Daar is iets aan te doen, maar de zuidelijke lidstaten blokkeren die mogelijkheden nog. Heel langzaam groeit ook daar het besef, want overal binnen Europa is sprake van opstopping. Optimisten verwachten binnen vijf jaar een ecotaks voor het vliegverkeer, pessimisten noemen een veel groter aantal jaren, als de congestie volledig uit de hand is gelopen”.

Reijnders legt nadrukkelijk de vinger bij de groeiende veiligheidsrisico's rond Schiphol, expliciet aangeduid in de Milieubalans. Ook met een vijfde baan komt het veiligheidsniveau van 1990 niet meer terug. „Het is echt onvoorstelbaar wat daar gebeurt. Schiphol neemt mythische vormen aan, een normale discussie erover is niet meer mogelijk. Premier Kok wil zelf graag een tweede luchthaven in zee en straks gebeurt dat ook nog, wát dat ook kost en hóé onzeker de technische uitvoering ook is”.

Ook bij de gesignaleerde vermeende daling van NO_x-uitstoot van het personenautoverkeer heeft Reijnders z'n bedenkingen. „Het zijn echt allemaal aannames, die niet berusten op metingen. Gemakshalve is bijvoorbeeld vergeten dat wij de laatste jaren heel veel tweedehands auto's uit Duitsland, die daar niet meer mochten rijden, hier op de weg hebben gekregen. Verder neemt door de toepassing van de airco het verbruik met 15 procent of meer toe. Veel technologieën zijn veelbelovend, en is er nog veel besparing te halen. Maar als eerste zou er een verbod op de airco moeten komen, want die zorgt ervoor dat de uitstoot van zwaveloxiden (NO_x)met 80 procent toeneemt. Ook dat is een gegeven dat niet in een testcyclus voorkomt, terwijl de uitkomsten daarvan wel worden gebruikt voor de RIVM-berekeningen”.