De paarse machine hapert

Het is in deze kabinetsperiode nog nooit eerder voorgekomen: een kabinetsvergadering tot ver na middernacht. In de nacht van vrijdag op zaterdag wankelde de ministersploeg als nooit tevoren. Kok en de zijnen hadden op Prinsjesdag met gepaste trots toegezegd dat alle Nederlanders in 1998 erop vooruit zouden gaan. Maar toen hele groepen mensen (met name aow'ers met een aanvullend pensioen, wao'ers, vutters en zelfstandigen) eind januari hun eerste loonstrookje van het nieuwe jaar ontvingen, bleken zij er juist op achteruit te zijn gegaan. Op aandringen van de Tweede Kamer beloofde het kabinet hun verlies aan koopkracht te repareren. Maar het duurde lang, te lang, voordat het kabinet inderdaad met maatregelen kwam. Staatssecretaris Vermeend probeerde het onlangs in een zaaltje uit te leggen, maar het lukte hem niet.

Vrijdagavond brak er „een hoogst ordinaire ruzie” uit tussen PvdA-minister Melkert (Sociale Zaken) en VVD-minister Zalm (Financiën). Zalm, zuinig als altijd, wilde niet meer dan 500 miljoen gulden uittrekken. De socialist Melkert wilde met het oog op de verkiezingen graag eens een royaal gebaar maken naar de inkomensgroepen die voorheen tot de natuurlijke achterban van de PvdA behoorden.

Al weken stonden Melkert en Zalm als twee kemphanen tegenover elkaar. Melkert wilde de problemen oplossen met een bedrag ineens voor iedereen, waarbij het eerst om 250 en later om 100 gulden per Nederlander zou gaan. Zalm vond die aanpak, die in ieder geval meer dan 1 miljard gulden zou kosten, echter te algemeen en bovendien veel te kostbaar. De minister van financiën, gesteund door de bewindslieden van de VVD en D66, maakte daarbij ook bezwaar tegen het beeld van een verkiezingscadeautje dat door een dergelijke maatregel zou ontstaan.

„Gepakt”
Afgelopen donderdag ontving Melkert met zijn staatssecretaris De Grave en de staatssecretaris van financiën Vermeend de drie koopkrachtwoordvoerders van PvdA, D66 en VVD op zijn departement. Daar liet Melkert doorschemeren dat er nu toch overeenstemming was over een pakket dat aanzienlijk meer zou kosten dan een half miljard.

Zalm, die die donderdagmiddag verplichtingen in de Tweede Kamer had, was daarvan echter niet op de hoogte en voelde zich volgens ingewijden door Melkert „zwaar gepakt”. Pas vrijdagavond laat kwamen beide partijen weer wat nader tot elkaar, nadat het kabinet „op de drempel van de Koningin” had gestaan.

Dit zware incident staat niet op zichzelf. Volgens ingewijden heeft premier Kok zich tijdens de vete tussen Zalm en Melkert zeer terughoudend opgesteld en was het minister Wijers van economische zaken die uiteindelijk het compromis smeedde dat voor beide vechtersbazen acceptabel was. Die gebrekkige regie van een afwachtende Kok is in een aantal andere recente voorvallen aanwijsbaar.

Over Schiphol wordt zo ongeveer iedere week wel een paar uur gesteggeld, zonder dat er concrete resultaten uit voortvloeien. Afgelopen vrijdag besloot het kabinet zelfs het eerder genomen besluit dat Schiphol tot 2003 jaarlijks met 20.000 vluchten mag groeien, nog even aan te houden, in afwachting van weer een nieuw onderzoek.

Na de vermeende 'muiterij' van het college van procureurs-generaal tegen minister Sorgdrager schoot Kok onverwacht fel uit zijn slof. Hij typeerde de heren pg's als „kinderachtig” en „onvolwassen”. De feiten die sindsdien aan het licht zijn gekomen, lijken er steeds meer op te wijzen dat het met de revolte van Docters van Leeuwen wel meeviel en dat Sorgdrager het incident vooral heeft aangegrepen om haar politieke positie te verstevigen.

Kok ging volledig in de fout in de aanloop naar wat wel eens de tweede Golfoorlog zou kunnen worden. Op een partijbijeenkomst in Scheveningen, een week geleden, riep VVD-leider Bolkestein dat het met het geduld met Irak maar eens afgelopen moest zijn: het was nu tijd voor militaire actie. Gevraagd om een reactie stelde Kok vooral sussende woorden tegenover deze roep om „wapengekletter”.

Feest
Maar hij had het initiatief in deze discussie volledig kunnen overnemen door te melden dat hij daags daarvoor nog met president Clinton had gesproken en dat de regering overwoog een fregat naar de Golf te sturen voor het geval alle diplomatieke missies inderdaad op niets zouden uitlopen. Dan was de beleidslijn van het kabinet van het begin af aan duidelijk geweest. Nu heerste er vooral verwarring en moest een staatssecretaris die voor zijn beurt had gesproken, een spreekverbod opgelegd krijgen.

Koks handen waren echter gebonden omdat hij in deze maanden niet meer uitsluitend als premier kan optreden, maar als partijleider ook het gezicht van de PvdA kleur moet geven. En dan heeft hij te maken met een achterban, aangevoerd door minister Pronk en in de Tweede Kamer geleid door diens adept Verspaget, die de pacifistische idealen van de partij nog niet helemaal overboord heeft gezet.

Deze vier 'missers' betekenen groot feest voor Bolkestein. Want zij doen stuk voor stuk af aan de allure van staatsmanschap waarmee Bolkesteins grote concurrent voor de verkiezingen van 6 mei zich heeft bekleed. Met de stembus in zicht zal Bolkestein ongetwijfeld nog een aantal pogingen doen om de premier uit de tent te lokken. In de hoop op nieuwe weifelingen en gebrek aan initiatief, waardoor Koks reputatie als samenbindende figuur die ook buiten zijn eigen partij gezag uitstraalt en groot vertrouwen geniet, verder afbladdert. De 'premiersbonus' (de grote populariteit die een premier per definitie onder de kiezers geniet) moet in de strijd wie de grootste partij wordt, zo snel mogelijk teniet worden gedaan, vinden ze bij de VVD.