Conservatieven zijn
de echte rebellen

Conservatisme huldigt de traditie. Het mensbeeld van deze rechtsfilosofische en politieke stroming is gebaseerd op de eeuwenoude overtuiging dat de mens tot het kwade geneigd is. „Het is niet zo mooi hoe we zijn als we gewoon onze gang gaan. Er moet een strijd gestreden worden tussen de brede weg van het kwaad en de smalle weg van het goede. Conservatieven onderstrepen daarom het belang van instituties en deugden die de mens beteugelen. Echte vrijheid is er alleen voor hen die deugdzaam leven. Voor anderen is de vrijheid een vrijbrief tot het verkeerde, zoals de Engelse dichter John Milton al zei. Die deugden hoeven we niet opnieuw uit te vinden. Ze worden ons aangereikt door de traditie. Maar dan moet je wel de grote boeken uit het verleden lezen. En dat doen mensen niet meer. In de klassieken en de Bijbel vind je meer wijsheid over de menselijke natuur dan waar ook.”

Van Wissen (1973) heeft het zo niet altijd gezien. Toen hij jong was, raakte hij in de ban van het postmodernisme, een filosofische stroming die beweert dat alles slechts 'interpretatie' is, dat je van niets kunt zeggen of het waar is of niet, fout dan wel goed (dus ook niet met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog) en dat je open en tolerant ten opzichte van ieders opvattingen moet staan. Alle opvattingen zijn immers niet meer dan sentimenten of reacties, die daarom allemaal evenveel waard zijn. Gevoelens worden tot rechten die moeten worden bevredigd. Dat denken leidt tot een libertijnse onverschilligheid en een hedonisme waar Van Wissen nu van gruwt.

Nooit origineel
In die omslag heeft Kinneging een belangrijke rol gespeeld. „Tijdens mijn rechtenstudie gaf hij mij een hele lijst met titels op: de Bijbel, de Politeia van Plato, teksten van Cicero en Seneca, de ”Navolging” van Thomas à Kempis. Kinneging heeft veel tijd aan me besteed en me ervan overtuigd hoe onzinnig het is om inzichten uit het verleden over de ware aard van de mens overboord te gooien. Eeuwenlang heeft er consensus bestaan over de vraag of er Waarheid is, al verschilden de opvattingen over de vraag of die kenbaar is. Pas vanaf Nietzsche wordt de Waarheid met een grote W stelselmatig ontkend.”

Uit de aandacht die Kinneging hem schonk, blijkt volgens Van Wissen hoe de Leidse docent zijn taak opvat. „Hij wil studenten iets meegeven en ze overtuigen. De Waarheid bestaat en zij is nastrevenswaardig. Het gaat er daarbij onder meer om het kwaad en de leugen, in jezelf en in de samenleving, te overwinnen. Maar hij is daarin tegelijkertijd erg bescheiden. Hij reikt slechts aan, geeft slechts door. Hij vindt zelf dat hij nog nooit iets origineels heeft gezegd.”

Anderzijds dwingt Kinneging zijn studenten tot zelfonderzoek. Het hoge niveau van Kinnegings onderwijs kan daarom tot confrontaties leiden, maar trekt aan de andere kant juist de meest begaafde studenten aan. Ook na hun studie blijven zij contact met hem houden. Zo is er een groep mensen om hem heen ontstaan „die dezelfde sentimenten koestert. Zij ergeren zich allen aan de links-liberale consensus in Nederland en smachten naar discussie en debat.”

Binnenste kring
Tot de binnenste kring van mensen rondom Kinneging behoort een groepje van veelbelovende oud-studenten, dat inmiddels echter is uitgewaaierd. Een van hen, Joshua Livestro, is nu persoonlijk medewerker van eurocommissaris Bolkestein, twee anderen zijn verbonden aan de universiteit van Oxford. De meester en de meeste van zijn discipelen zijn het erover eens dat de VVD –waarin zij allen hun wortels hebben– eigenlijk geen rechtse partij meer is: „Zij is sociaal-democratisch in haar sociaal-economische politiek, relativistisch in haar culturele, ethische en morele houding en onrealistisch-utopisch in haar buitenlandpolitiek.” Het is dit groepje dat dit najaar de discussie met de ChristenUnie aangaat.

Een van hen heeft begin dit jaar de website over het conservatisme opgezet. Er is in wetenschappelijke kring wel aandacht voor het conservatisme: de hoogleraren Couwenberg en Cliteur hebben erover gepubliceerd. Maar er is geen conservatieve beweging. Je kunt hooguit enkele individuen aanwijzen die in Nederland conservatief gedachtegoed uitdragen. Dat zijn, behalve de reeds genoemden, vooral journalisten, zoals J. A. A. van Doorn (HP/De Tijd), Gerry van der List (Elseviers) en J. L. Heldring (NRC). De site is vooral bedoeld als een bindmiddel tussen al deze individuen, die samen iets als een conservatieve beweging representeren.

Rad voor ogen
„Via deze website en de media willen we het grote zwijgen doorbreken”, vertelt Van Wissen, die de initiatiefnemer als webmaster is opgevolgd. „We willen de mensen confronteren met het belang van de traditie, zodat ze gaan zien dat er meer is dan de vanzelfsprekende horizon van de huidige samenleving. We aarzelen niet om dat heel concreet te maken. Het gaat dan bijvoorbeeld over abortus, euthanasie en de doodstraf.”

Het groepje dat aan de website is verbonden, denkt na over volgende stappen. „Een forum misschien of een stichting. We willen in ieder geval een manifest publiceren.”

De website, die iedere dag wordt bijgewerkt, wil in de eerste plaats informatie bieden. „We willen laten zien wat er is, want de meeste mensen is in de loop der jaren een rad voor ogen gedraaid, onder meer door de linkse media, die stelselmatig weigeren het conservatisme te belichten. We hopen dus op een mentaliteitsverandering en publiceren daartoe onder meer dwingende, overtuigende stukken die duidelijk maken hoe allerlei misstanden het gevolg zijn van verkeerde opvattingen. Ideeën hebben gevolgen. Wanneer je niet meer gelooft dat de mens tot het kwade geneigd is, zul je ook niet de noodzaak van zelfbeheersing inzien. Criminaliteit is dan het gevolg.

Alles wordt tegenwoordig goedgekeurd met een beroep op de moderne tijd. Alles wat afwijkt, wordt weggezet als intolerant en bevoogdend. De ergste vijand van het moderne denken is iemand die ergens in gelooft.”

Zwijgende gemeente
Er is op de site een rubriek die in vraag- en antwoordvorm informatie over het conservatisme als beweging biedt. Er zijn rubrieken met verwijzingen naar conservatieve denkers en staatsmannen (onder wie Groen van Prinsterer en Abraham Kuyper), tijdschriften en instituten. En er is een column (”Ter rechterzijde”), waarin de vier oud-studenten van Kinneging geregeld een actueel thema belichten.

Andere media, zoals artikelen uit deze krant, worden regelmatig geciteerd. „We willen de zwijgende gemeente hoorbaar maken tegenover een allesoverstemmende meerderheid. En we deinzen er niet voor terug heel precies aan te geven dat sommige feiten en ontwikkelingen in onze samenleving gewoon echt afkeurenswaardig zijn. Tegenwoordig wordt de mensen voorgehouden dat alles relatief is, dat niets waar is en dat niemand daarom ooit gelijk heeft. Wij willen ontvankelijkheid creëren voor de tegenovergestelde opvatting en hopen dat mensen zich weer een mening gaan vormen en daarvoor uit durven te komen.”

Het aantal ”hits” of bezoekers van de website begint langzaam op te lopen –momenteel zo'n vijfentwintig per dag– maar is nog bescheiden. Maar een conservatieve beweging kan electoraal hoog scoren, denkt Van Wissen. „Ik schat de zwijgende gemeente, dat zijn Wiegels „mensen in het land”, toch wel op zo'n 30 procent van de bevolking. Zij koesteren gezonde, normale opvattingen en hebben de goede intuïties. Kinneging heeft eens geschat dat een conservatieve partij vijftien zetels in de Kamer zou kunnen halen.

Bovendien: de wal zal het schip keren. Het is toch te voorzien dat het fout gaat met onze samenleving. Het bestaande wordt tot norm verheven, het kwaad gedoogd. En gedogen is een eufemisme voor wegdefiniëren.”

Meeste stemmen
Het is vooral zo moeilijk mensen ervan te overtuigen dat het conservatisme heilzaam is omdat het woord ”conservatisme” in Nederland –anders dan bijvoorbeeld in Engeland of de Verenigde Staten– een pejoratieve klank heeft gekregen. „Het woord riekt naar starre behoudzucht. Dat heeft iets ironisch, omdat niemand zo veel wil veranderen als een hedendaagse conservatief. De conservatieven van nu zijn de echte rebellen. Er is veel moed voor nodig om te zeggen dat iets gewoon echt niet kan. De omgeving ervaart dit immers als heel choquerend. Ik voorspel dat, mede door onze inspanningen, ”conservatief” over niet al te lange tijd een nieuwe geuzennaam in de Nederlandse politiek zal zijn.”

Hoe moet je tegenover zo veel onbegrip uitleggen wat conservatisme is? „Het conservatisme is een filosofische stroming die gelooft dat het heden veel van het verleden, de traditie kan leren, omdat de problemen de eeuwen door in wezen hetzelfde gebleven zijn. Neem bijvoorbeeld de democratie: tal van Griekse auteurs en bijvoorbeeld ook Tocqueville hebben gewaarschuwd voor de macht van de staat en de dictatuur van de meerderheid. De mening die de meeste stemmen krijgt, is niet per definitie goed. Maar dit denken vanuit de traditie staat haaks op de moderne tijd.”

Verantwoording
Het conservatisme heeft een sterk religieuze component. „De Grieks-Romeinse en christelijke beschaving hebben de traditie bepaald. Volgens conservatieve denkers als Strauss en Voegelin zijn dat de pijlers van onze beschaving. Maar inherent of expliciet christelijk is het conservatisme niet. „Je kunt conservatief zijn zonder dat je een belijdend christen bent. Maar omgekeerd zou iedere christen een conservatieve mentaliteit moeten hebben. Want er is in de conservatieve wereld- en levensbeschouwing niets wat christenen tegen het hoofd hoeft te stoten, zeker niet bij kwesties die de praktische politiek betreffen.

Maar sommige christenen, ook in de politiek en met name in de kleine christelijke fracties, geven zich te gemakkelijk over aan een ethiek van de gezindheid. Zij willen slechts hun kritiek inbrengen en verder geen vuile handen maken. Zij sterven langs de zijlijn van het politieke debat in de verheerlijking van het eigen gelijk, zoals Kinneging dat heeft genoemd. Maar er is ook een ethiek van de verantwoording. Daarbij let je veel meer op de gevolgen van je keuzes. Dan ben je ook eerder bereid je te compromitteren, als het kwaad maar wordt teruggedrongen.”

Ruggengraat
De nadruk die het conservatisme legt op vrijheid, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid leidt in de economische politiek tot een stringente voorkeur voor de vrije markt. „Je kunt de zwakkeren niet sterker maken door de sterkeren zwakker te maken. Je moet mensen geen vissen geven, maar ze leren vissen. Dat zijn de leidende gedachten.

Een conservatief is voor een kleine, maar krachtige overheid. De staat is een noodzakelijk kwaad, een laatste redmiddel. Ook inzake de moraal trouwens. Je moet er zo veel mogelijk zaken van weghouden. Een van de gevaren van een grote staat is de versplintering en anonimisering die zo'n staat in de hand werkt. Als de staat voor alles zorgt, hoeven we elkaar binnen de gemeenschap die we met elkaar vormen, immers niet meer te helpen. Dan maken we hoogstens nog wat geld over aan een liefdadigheidsorganisatie. De verantwoordelijkheid voor de zorg voor gehandicapten en bejaarden bijvoorbeeld ligt niet bij de staat, maar bij gezin, familie en kerk. Als hulp kleinschalig wordt georganiseerd, laten we de mensen niet aan hun lot over, kunnen ze gemakkelijker weer een ruggengraat opbouwen en is de controle ook beter uit te voeren.”

ChristenUnie
De VVD is –sinds het vertrek van Bolkestein– niet langer een partij die zich voor conservatieve waarden inzet. Voor conservatieven is Bolkestein met Kinneging de grote meester. Maar Bolkestein heeft moeten erkennen dat hij de strijd tegen de 'vrijheid-blijheid'-ideologie binnen zijn partij heeft verloren. In conservatieve kring nemen sommigen het Bolkestein kwalijk dat hij die strijd niet harder heeft uitgevochten. Maar deze conservatieven noemen het vooral een grote fout van de voormalig leider dat hij niet voor een goede opvolger heeft gezorgd.

„Dijkstal is een echte links-liberaal, die vindt dat alles moet kunnen. Het schadebeginsel is het laatste, schamele restje van de moraal. De VVD gaat richting het niveau dat de partij had ten tijde van Nijpels. Je hoort binnen de VVD ook nauwelijks nog een tegengeluid.”

Vanwege de belangrijke en fundamentele overeenkomsten tussen de christelijke en de conservatieve overtuiging, is de hoop van conservatieven nu op de ChristenUnie gericht, „al proberen we onze boodschap over te brengen aan alle partijen ter rechterzijde.” De conservatieven hopen dat de ChristenUnie zich uiteindelijk zal willen verbreden. „Er is een natuurlijke verwantschap tussen ons. De gesprekken die beide groepen onder leiding van Kinneging en de RPF'er Roel Kuiper gaan voeren, zullen zonder twijfel heel interessant worden. Daar moeten we onze ideeën en opvattingen uitwisselen en zien hoe ver de overeenstemming reikt.”

Voor verdere informatie: www.conservatismeweb.com

Dit is het tweede deel in een serie over christendom en conservatisme.