Er beweegt iets in christelijk Nederland, aangejaagd door vertalingen van Amerikaanse boeken. Brian McLaren bijvoorbeeld roept in zijn boek ”De grote spirituele shift. Christendom in beweging” christenen ertoe op onderweg te gaan, weg van oude zekerheden, levend in Jezus’ liefde. De agenda van deze ”shift” is radicaal: het christelijk geloof moet af van waarheden en spijkerharde zekerheden, en veranderen in een ”zoekende” spiritualiteit, waarin we meebewegen met het verhaal (de ”narratief”) van de Bijbel.

Een andere auteur, Richard Rohr, spreekt ook over dynamiek: de energie of flow die de geschiedenis doortrekt, is het goddelijke, en in die stroom van liefde mogen wij meebewegen. Het moet dus van statisch naar dynamisch, van begrijpen naar beleven, van dogmatische waarheden naar zoekende verhalen.

Deze beweging past naadloos in de huidige belevingscultuur en spreekt dan ook veel mensen aan. Nu zou het niet moeilijk zijn om vanuit gereformeerd perspectief snelle kritiek te oefenen op deze beweging. Voor een gereformeerd christen is veel van wat McLaren en Rohr schrijven ronduit aanstootgevend. Toch kunnen deze Amerikaanse auteurs de gereformeerde wereld op twee punten helpen: bij de gevoeligheid voor wat er momenteel in de lucht hangt en bij het aanwijzen van een mogelijk gevaar voor reformatorische christenen.

Geborgenheid

Allereerst laat de populariteit van de ”spirituele shift” zien wat het tegenwoordig goed doet en wat niet. Dynamiek, gevoel, openheid en twijfelend zoeken klinken goed. Mensen zoeken in het christelijk geloof naar warmte en geborgenheid, dynamiek en energie, en niet zozeer naar vaste zekerheden, die door rustig nadenken worden verkregen. Confessionele vormen van christelijk geloof hebben de wind dan ook bepaald niet mee.

Ook reformatorische christenen krijgen de invloed mee van de cultuur van beleving en dynamiek. Een stormvrije ruimte is er niet. Dat kan ook moeilijk anders: onze samenleving draait om de behoeften van het individu, zelfontplooiing en verbetering. Het draait om positieve dynamiek, de energie om te veranderen naar je betere ik.

Daarbij therapeutiseert onze samenleving en zijn we massaal op zoek naar veilige geborgenheid. Geen wonder dat er een beeld ontstaat van God Die je er voor je is, je geborgenheid biedt en Die dynamisch met je meegaat de toekomst in. Zoals een populair lied het verwoordt: „Heer, U bent altijd bij mij; U slaat Uw armen om mij.”

Bastion

Van de weeromstuit zou je misschien geneigd zijn om je terug te trekken in een dogmatisch bastion van zekerheden en je af te sluiten voor elk verlangen naar dynamiek en geborgenheid. Dat lijkt mij een onverstandige reactie, waarmee we uiteindelijk McLaren gelijk zouden geven. Hij zegt immers dat je moet kiezen tussen dynamiek enerzijds en dogmatiek anderzijds.

Bovendien steekt er een waarheidsmoment, een legitiem verlangen, in het ‘nieuwe christendom’. We hebben een God nodig Die Zich laat vinden in het concrete leven, en niet alleen in waarheden die ons verstand worden voorgehouden. Ons hart wil geraakt worden en we willen begrepen worden in de beweeglijkheid en veranderlijkheid van ons leven. Uiteindelijk raakt dit zelfs aan een verlangen naar bevinding. Daar zit een positieve kant aan.

Als ik me niet vergis, is het gevaar van rationalisering in de gereformeerde gezindte niet denkbeeldig, en is de neiging om te ‘bewijzen’ dat de Bijbel tóch gelijk heeft sterker aan het worden. Zie de aandacht voor (rationele) apologetiek en de discussie over geloof en wetenschap. Natuurlijk is redelijk nadenken nodig, maar onze laatste zekerheid kan op deze weg niet gevonden worden. We zouden ons ermee vastzetten in het frame van McLaren en anderen: wie zich met de gereformeerde leer bezighoudt, verliest de dynamiek van het Bijbelse verhaal.

Geen rozentuin

Naar mijn overtuiging doet goede dogmatiek juist recht aan de Bijbelse dynamiek, en dat lijkt me het beste medicijn tegen het postmoderne verlangen naar dynamiek dat meedeint met de stroom van de tijd en geen vastheid meer overhoudt. Uiteindelijk komen veel mensen er namelijk achter dat het ‘geborgenheidsgeloof’ het niet houdt in de weerbarstige realiteit.

De eerste stap is het intensief lezen van de Bijbelse verhalen of narratieven. De Bijbel, met name het Oude Testament, vertelt ons Gods waarheid immers vooral in verhalen. Daar vinden we de levende God, Die een spannende weg gaat met Zijn volk.

Het Oude Testament corrigeert ook direct het therapeutisch godsbeeld en het idee van een lekker, dynamisch leven. God leidt Zijn volk niet bepaald een rozentuin binnen. Dynamiek genoeg, maar niet van de softe soort: Egyptenaren verdrinken in de Rode Zee, volken moeten plaatsmaken voor Israël, God zoekt wegen om Zijn volk tot gehoorzaamheid te bewegen, maar raakt in hen teleurgesteld, klaagt over hen. Het vonkt aan alle kanten. Fijn voelt het meestal niet. Het gaat er bij tijden ruig aan toe.

De menselijke beleving die bij de omgang met de echte, levende God past, vinden we in de Psalmen. Dat is geen zachte knuffelspiritualiteit, maar een bont palet van belevingen, in een rauwe werkelijkheid. God is niet alleen maar altijd bij ons, als een warme deken, maar Hij is ook de God Die Zich verbergt, naar Wie je roept vanuit de nood, maar Hij antwoordt niet. De God Die wel belooft dat Hij helpt, maar op Wie je schier eindeloos moet wachten, terwijl het water je tot de lippen komt en de vijanden je op de hielen zitten.

Volhouden

Laten we alstublieft ons het Oude Testament weer leren toe-eigenen en oudtestamentischer leren bidden, geloven en hopen. Niet alsof het Nieuwe Testament niet bestond, maar juist omdat het Nieuwe Testament ons hierin voorgaat. Jezus bad in Gethsémané of de beker Hem voorbij mocht gaan, maar Hij moest volhouden. De discipelen vreesden te zullen vergaan in de storm op zee. De apostelen moesten lijden en zeggen gerust tegen lijdende gelovigen dat er nog geen bloed uit komt, en dat ze moeten volhouden.

Daar vind je het echte geloof: in de aanvechting, in een wereld die niet lijkt te passen bij Gods belofte. Geloof betekent toch (nochtans!) blijven hopen op de God Die Zich verbergt. Dát is het geloof dat past bij de Gekruisigde. En als God dan komt, dan niet met een pondje bemoediging, maar met echte bevrijding van echte ellende, van dood en ondergang.

Dit alles vraagt wel dat we de Bijbel serieus nemen, in al zijn weerbarstigheid. Goede dogmatiek dient niet om de oneffenheden in de Bijbel weg te masseren en om er een glad verhaal van te maken, maar kan juist helpen om het reliëf en soms de ruigheid van de Bijbelse geschiedenissen te laten uitkomen. Zo wordt de taal van het hart gesproken.

Voor de duidelijkheid: dat betekent niet dat we de waarheid van de Bijbel zouden opgeven, maar juist dat we die waarheid niet zoeken in onze redeneringen omtrent de waarheid van de Bijbel. De waarheid is Bijbels gesproken een weg om te gaan, omdat Jezus Christus de Weg, de Waarheid en het Leven is. Zoals we in Psalm 119 vinden: „Maak in Uw Woord mijn gang en treden vast.”

Eenzelfde stevigheid vinden we in de gereformeerde belijdenis, die weet van troost te midden van aanvechting, van het verbergen van Gods aangezicht, en van de vreugde in God. Zelfs als Hij Zich verbergt, is er des te meer reden om op Hem te hopen.

De auteur is hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn.