Premier Truss besloot donderdag haar positie op te geven na een gesprek met belangrijke figuren binnen de Conservatieve Partij. Haar populariteit –en die van haar partij– was zo sterk gekelderd in de korte tijd dat ze premier was, dat haar positie niet langer houdbaar was. Zeventien partijgenoten hadden deze week hun vertrouwen in Truss opgezegd.

De onvrede kwam met name voort uit haar zwalkende economische beleid. Ze kondigde na haar aantreden in september een pakket omstreden belastingmaatregelen aan om de economie te stimuleren. Dat zorgde voor grote onrust op de financiële markten. Truss zag zich genoodzaakt om de plannen in te trekken en haar minister van Financiën Kwasi Kwarteng te ontslaan.

Grijs figuur

Nu Truss vertrekt als premier en partijleider van de Conservatieve Partij is het de vraag wie de derde premier in een jaar tijd gaat worden. De partij zal bij de nieuwe verkiezingen verstandig moeten kiezen, zegt de Leuvense hoogleraar Lieven Buysse. Volgens de Verenigd Koninkrijk-kenner is op dit moment niet het programma, maar het juiste profiel van de nieuwe premier de belangrijkste vereiste.

De beoogde leider moet volgens hem aan drie voorwaarden voldoen. Ten eerste moet dat iemand zijn die de partij enigszins weet te verenigen. Rondom de brexit waren de conservatieven „hopeloos verdeeld”, en men is er nadien niet in geslaagd om weer samen te komen. De nieuwe premier zal een stroming die een sterk neoliberale agenda voorstaat en een kamp die tegen oppositiepartij Labour aanleunt bij elkaar moeten brengen.

Ten tweede doen de conservatieven er goed aan een „grijs figuur” te kiezen, zegt Buysse. Iemand uit de middenmoot van de partij komt, die ervaring heeft als bestuurder en als degelijk te boek staat. Ten slotte moet het iemand zijn die verantwoordelijkheid durft te nemen om het staatsbelang voorop te stellen in plaats van het partijbelang.

Kandidaten voor het partijleiderschap zullen enkel toegelaten worden als ze voor maandagmiddag op z’n minst honderd parlementsleden achter zich hebben. „Die uitzonderlijk hoge drempel garandeert een bijzonder select kransje aan potentiële kandidaten, mogelijk maar twee of zelfs één”, verklaart Buysse. „De partij wil voorkomen dat de kandidaten weer rollebollend over straat gaan.”Uiterlijk volgende week vrijdag moet duidelijk zijn wie de nieuwe premier van het Verenigd Koninkrijk wordt.

Een naam die de laatste tijd vaak viel, was Jeremy Hunt, die onlangs minister van Financiën is geworden. Kort na het aftreden van Truss gaf hij echter aan zich niet verkiesbaar te stellen. Volgens Britse media zullen de oud-ministers Rishi Sunak en Penny Mordaunt wel een gooi doen, hoewel ze dat nog niet kenbaar hebben gemaakt. Beiden deden ook aan de vorige leiderschapsverkiezing mee, maar verloren toen van Truss.

Ook werd er flink gespeculeerd over een comeback van oud-premier Boris Johnson, die er zelfs zijn vakantie in het buitenland voor zou afbreken. Politicoloog John Curtice zei tegen de BBC dat Tory-parlementsleden „erg op hun hoede” zijn om Johnson weer in het zadel te helpen. Tegen hem loopt namelijk nog steeds een parlementair onderzoek of hij het Lagerhuis opzettelijk heeft misleid over de coronafeestjes in de ambtswoning.

Landelijke verkiezingen

De oppositie roept ondertussen om nieuwe landelijke verkiezingen. Labourleider Keir Starmer –wiens partij in de peilingen ruim aan kop gaat– zegt dat Truss er een zootje van heeft gemaakt, dat „onze economie en de reputatie van ons land veel schade berokkent.” Hij stelt zegt dat het Verenigd Koninkrijk „niet nog een experiment aan de top van de Tory-partij kan hebben.” Ook Ed Davey, leider van de Liberal Democrats is kritisch. „Het verplaatsen van de ligbedjes op de Titanic is niet wat dit land nodig heeft.” Hij vindt het van de zotte dat Johnson zich mogelijk weer verkiesbaar stelt.

De Conservatieve Partij zal er alles aan doen om te voorkomen dat er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. Dat zou politieke zelfmoord betekenen, blijkt uit opiniepeilingen van de afgelopen weken. Van de huidige 365 zetels die de partij in het Lagerhuis heeft, blijft in het beste geval een derde over. In andere peilingen moeten de conservatieven het zelfs doen met enkele tientallen stoeltjes.

Het zijn met name de burgers in de wat achtergebleven regio’s in het noorden van het Verenigd Koninkrijk die de Conservatieve Partij van zich heeft vervreemd. De voorlaatste premier Johnson wist deze oude industriële gebieden –waar traditioneel Labour wordt gestemd– voor zich te winnen met de belofte te gaan investeren in de gewone Brit. „Wat Truss heeft voorgesteld, ging helemaal in tegen beleid dat rekening houdt met noden van de werkende klasse”, zegt Buysse.

Nog zorgwekkender voor de partij is dat in gebieden in het zuiden en zuidoosten waar de conservatieven van oudsher zeker waren van een zetel, ze die virtueel nu ook kwijt zijn. Buysse: „Dat is iets wat de partij bijzonder veel zorgen zou moeten baren.”

De volgende verkiezingen hoeven pas uiterlijk januari 2025 plaats te vinden. Toch zal het voor de conservatieven een race tegen de klok zijn. Buysse: „In de praktijk heeft de partij maximaal anderhalf jaar de tijd om vertrouwenwekkend beleid te voeren voordat je in verkiezingsmodus schakelt. Het is belangrijk dat nu de juiste keuzes worden gemaakt.”