Mensen die behept zijn met het syndroom van Münchhausen bootsen een ziekte na, of brengen zichzelf letsel toe, om aandacht te krijgen. Dit laatste, het motief, is een belangrijke toevoeging aan het vertellen van het sterke verhaal. Tragisch uiteraard, maar ernstiger is nog de by-proxy-variant, waarbij een ouder zijn of haar kind fysiek en/of psychisch mishandelt, herhaaldelijk medische hulp zoekt voor bewust gefingeerde stoornissen of ziektes, en zódoende aandacht genereert. Dus aandacht voor jezelf genereren via je eigen kind!

Deze by-proxy-variant was Marieke als kind overkomen. Marieke, een alleengaande vrouw van ongeveer dertig jaar, meldde zich nadat ze thuis was komen zitten met (naar het zich liet aanzien) burn-outklachten. Behandelingen kwamen niet goed van de grond vanwege onduidelijke redenen.

Ik kwam met haar in contact toen ze plotseling aan een rolstoel gekluisterd raakte. De huisarts kon geen goede verklaring vinden voor haar ”uitvalsverschijnselen”. Zouden de klachten geen psychische oorzaak hebben? Na enige tijd viel er meer licht op de klachten en bleek dat Marieke als kind ook al regelmatig in een rolstoel was terechtgekomen en bij diverse hulpverleners langs was geweest. Nooit werd duidelijk wat er nu echt aan de hand was. Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) is dan de nietszeggende ”diagnose”. In rond Nederlands gezegd: we hebben geen idee wat er aan de hand is.

Mijns inziens kunnen we inzake Marieke echter méér zeggen en zien we bij haar de destructieve kracht van de herhaling.

Hoe begrijpen we dit? Voor nu wil ik naar voren brengen dat (vrijwel) alles wat ons overkomt in relaties waarin we ons afhánkelijk van de ander weten, altijd meer betekenissen heeft. Ook als schade en lijden je toegebracht worden door nota bene je moeder! Het is je moeder die je én pijn doet én aandacht geeft. Het is naar je moeder toe dat je én een machteloze woede voelt én verlangt naar aandacht, liefde.

Woede, agressie én verlangen, verbinding: twee oerkrachten die ons in allerlei vormen gaande houden in ons leven. In onze verontwaardiging om onrecht, in ons grijpen naar de wapens, in onze drang tot presteren, in onze zorg voor elkaar en de wereld, in onze liefde.

Agressie en verlangen kunnen ook gaan samenvallen. ”Oorlogsverlangen” noemt Antonie Ladan dit. Als we ons machteloos voelen, slaan we erop los, leven we onze wraakfantasieën uit. Met graagte! Ja zeker. Laten we maar eens bij onszelf te rade gaan in deze tijd van oorlog aan de grenzen van Europa.

Bij Marieke had de woede de vorm van verzet aangenomen: ik blijf zitten waar ik zit. Tegelijk had ze in haar leven geleerd: zolang ik in een rolstoel zit, ben ik verzekerd van aandacht. Ik kan er desnoods uitvallen, er is altijd iemand die mij weer rechtop zet. Woede en verlangen komen samen in de rolstoel.

”Woede en Verlangen”, een hachelijk duo! Het kan alleen goed gaan als we voldoende veiligheid en geborgenheid hebben mogen ervaren in ons leven.

Welke vormen zou het duo ”Agressie en Verlangen” kunnen aannemen in de subcultuur van de gereformeerde gezindte? Een oplettende waarnemer zou zowel openlijk aanvallend als meer subtiel ondermijnend gedrag kunnen zien. Mogelijk zelfs oorlogsverlangen. Hij zou anderzijds ook verlangen naar eenheid en omzien naar elkaar opmerken. En dat binnen dezelfde personen. Hoe tegenstrijdig kan het zijn. Ja, zo zijn wij namelijk! Erken het maar.

Wat geweldig rijk toch hoe de psalmisten ons hierin voorgaan, hun verlangen naar recht, naar wraak, naar oordeel, naar vrede, naar Gods komen met kracht uitschreeuwen. Alle gevoelens krijgen de ruimte, mogen er zijn voor het aangezicht van God. Toch maar blijven zingen in onze kerken, die psalmen. Ze zijn actueler dan ooit en broodnodig voor onze geestelijke gezondheid.

De auteur is psychiater.