De historici verwijzen alle conclusies van het coldcaseteam naar de prullenbak en geven daarmee eerherstel aan de Joodse notaris Arnold van den Bergh.

Het nieuws dat met „85 procent zekerheid” de verrader van het Achterhuis was gevonden, leidde op 17 januari tot een mediahype. Veel mensen waren pijnlijk getroffen, niet in het minst de nazaten van de beschuldigde.

Al snel rezen vragen over de aanpak van het coldcaseteam. Nadat er een storm van kritiek opstak onder historici, krabbelden uitgeverijen in Nederland en Duitsland terug. Dat was niet zonder reden, blijkt nu uit het onderzoeksrapport ”De Joodse notaris en de beschuldiging van verraad: Kritische analyse van argumentatie en brongebruik in Het verraad van Anne Frank.” Daarin ontzenuwen zes historici alle argumenten van het coldcaseteam. Ze concluderen dat dat team leed aan tunnelvisie, veronderstellingen in de loop van het boek stilzwijgend veranderde in feiten, te stellige conclusies trok en geen tegenspraak en toetsing organiseerde.

Bij de presentatie van het tegenonderzoek dinsdagavond riepen de historici het coldcaseteam op te stoppen met het verdedigen van de eigen conclusies.

Goede naam

Elk van de zes historici is gespecialiseerd in één van de terreinen die een sleutelrol speelden in de oorlogsjaren van Van den Bergh, bijvoorbeeld de lijst-Calmeyer (waardoor Joodse Nederlanders probeerden hun stamboom te vervalsen), de situatie van onderduikers in het Gooi en de rol van de Joodsche Raad, waarvan Van den Bergh zelf lid was. „Dat is de kracht van dit team; zij kennen echt hun onderwerpen en weten de weg in de archieven”, zegt een van de historici, Bart Wallet.

Hij ontdekte meer over het karakter van Van den Bergh: die deed voortdurend wat hij maar kon om mensen te helpen, zowel in als na de oorlog. Hij had niet het profiel van een verrader. De man had een goede naam en er gingen over hem geen kwalijke geruchten, hoewel er in de zwaar getroffen Joodse gemeenschap aan geruchten geen gebrek was.

Brongebruik

Het coldcaseteam gebruikte bronnen slordig en begreep ze vaak niet. Zo zou Van den Bergh veel verdiend hebben aan de afhandeling van het bezit van de kunsthandelaar Goudstikker. Dat gaat terug op een leesfout. Ook van contacten met hoge nazi’s blijft niks over. Het coldcaseteam gaat volgens de historici vaak naïef om met nazi-bronnen, zonder te beseffen dat nazi’s en hun meelopers hun straatje schoonveegden.

De Nederlandse onderzoeksleider van het coldcaseteam, Pieter van Twisk, laat zich nog niet overtuigen door dit tegenonderzoek. Volgens hem zijn de zes historici „hier heel duidelijk bezig geweest om Van den Bergh vrij te pleiten.” Mirjam de Gorter daarentegen, kleindochter van Van den Bergh, reageerde opgelucht op het onderzoek, dat haar grootvader eerherstel geeft.

„Het gaat er ons als historici om dat het verleden onrecht is aangedaan”, zegt Wallet. „Er is een verkeerd beeld geschetst. Mensen uit het verleden kunnen niet terugpraten en zich verdedigen, dat weegt voor mij zwaar. Anne Franks verhaal is hét iconische verhaal van de Holocaust. Verraad is zelf al een zware beschuldiging, maar door die wereldwijde bekendheid wordt het nog eens extra erg, zeker nu blijkt dat het onderzoek rammelt. Het is onze taak als historici om dan op te staan en te spreken voor mensen die dat zelf niet meer kunnen.”

Internationaal

De historici willen nadrukkelijk het internationale publiek bereiken. „Het rapport komt gratis online. We hopen dat iedereen die ”Arnold van den Bergh” googelt, bij ons rapport uitkomt. Bewust hebben we het ook in het Engels uitgebracht en gepresenteerd tijdens een livestream op een tijdstip dat heel Amerika ernaar kon kijken.”

Het staat iedereen vrij om onderzoek te doen naar het Achterhuis, zegt Wallet. „Maar dat is wel al veel gedaan. Het is één plek, in het grote verhaal van de Shoah in Nederland. Er zijn nog zoveel meer geschiedenissen die ook wachten op aandacht. Laten we de komende tien jaar vooral die verhalen eens bij de horens vatten.”