Na de Eerste Wereldoorlog werden economische sancties als laatste stap voor een oorlogsverklaring gezien. Als ze werden afgekondigd dan werden de strafmaatregelen allemaal en tegelijk in één keer ingezet. „Vandaag de dag nemen landen enkele onderdelen van dit pakket strafmaatregelen om ze gericht in te zetten”, zei de Nederlandse historicus Nicholas Mulder vorige week tegenover de Neue Zürcher Zeitung (NZZ). Mulder is verbonden aan de Cornell Universiteit in Engeland. Als voorbeeld van het specifiek inzetten van sancties noemt Mulder „financiële sancties” tegen individuen. Op deze wijze zijn sancties discreter en minder bedreigend.

De afgelopen weken passeerden diverse harde strafmaatregelen van het Westen tegen Rusland de revue. Er wordt gesproken over het uitsluiten van Russische banken van het internationale betalingsverkeer. De ingebruikname van de gasleiding Nord Stream 2 kan worden geschrapt. Joe Biden heeft de Russische speelruimte op de kapitaalmarkt al beperkt, maar die kan hij nog verder inbinden. De VS kijken ook naar de export naar Rusland. Hierbij kan gedacht worden aan computers en geavanceerde machines waar chips in zitten.

Swift

Poetin is niet onder de indruk van de sancties, als ze al worden doorgevoerd. De Franse krant Le Monde stelt dat het uitsluiten van het internationale betalingsverkeer Swift „de Russische president zal aanmoedigen een concurrerend netwerk op te richten. Rusland heeft al een nationaal systeem ontwikkeld, dat 20 procent van de binnenlandse transacties afhandelt en zakelijke overeenkomsten met satellietstaten van de voormalige Sovjet-Unie mogelijk maakt.”

Het Westen overwoog in 2014 al Rusland van het betalingsverkeer uit te sluiten. Dat gebeurde nadat Rusland de Krim had geannexeerd en separatistische groepen in het oosten van Oekraïne ondersteunde. Moskou zei toen de uitsluiting als een oorlogsverklaring op te vatten. De VS en Europa bonden daarop in.

Nu berouwt het de westerse landen indertijd te lauw te hebben gereageerd. Moskou heeft in de tussenliggende jaren het alternatieve systeem ontwikkeld, dat overigens Swift niet volledig kan vervangen. Rusland uitsluiten van Swift zal daarom het land raken, maar niet zo heftig als in 2014. Bovendien is het de vraag hoe de verschillende Europese landen voor het Russische aardgas gaan betalen als ze Moskou uitsluiten van Swift.

Dat deze sancties worden afgekondigd is geen uitgemaakte zaak, want de Amerikanen en Europeanen zijn hierover verdeeld. De Amerikanen willen er vol in gaan, maar de Europeanen twijfelen. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock stelde: „De dikste knuppel is niet altijd het scherpste zwaard.”

Hier speelt een rol dat bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk, maar ook Nederland voor grote bedragen naar Rusland exporteren. Die uitvoer stopzetten raakt de Europese landen, maar leidt er bovendien toe dat Rusland zijn economisch systeem zo inricht dat het nog minder kwetsbaar voor westerse sancties is. Worden de sancties op een gegeven moment weer ingetrokken dan kan het zijn dat Rusland van andere landen de producten betrekt. Het is de vraag of het Westen dan nog hoeft te leveren.

Opheffen

Het Kremlin heeft de economie al op de mogelijke sancties ingericht. Poetin weet precies welke strafmaatregelen Washington landen als Iran en China heeft opgelegd.

Volgens het Duitse dagblad Die Welt heeft Poetin reserves opgebouwd om minder kwetsbaar te zijn. „Rusland is economisch en financieel op alles voorbereid. Jarenlang heeft Rusland de overtollige opbrengsten uit de olie-export in een noodfonds gestort. De teller staat op 161 miljard euro, ofwel 11,7 procent van het bruto binnenlands product.

Omdat sancties waarschijnlijk weinig zullen uitrichten, oppert Mulder in de NZZ het idee de strafmaatregelen tegen Rusland op te heffen. „Ik weet dat dit in de huidige situatie vreemd klinkt, maar het kan succes hebben. Wij kunnen bijvoorbeeld Rusland aanbieden dat het weer staatsleningen op de westerse markten kan verkopen. Daar kan dan tegenover staan dat het Kremlin de cyberaanvallen zal staken of troepen uit het grensgebied met Oekraïne terugtrekt. Omdat extra sancties niet werken, betekent dit nog niet dat men het gedrag van staten door het opheffen van bestaande sancties niet kan veranderen.”

Anderen zien het nut van sancties wel in. Igor Nikolajev, de directeur van het Instituut voor strategische analyses in Moskou, zei in een interview met Die Welt dat sancties voor een land, in dit geval Rusland, niet meevallen: „Je kunt met sancties leven. Maar je kunt je land niet ontwikkelen.”