Poetin valt met zijn oorlogen goed te vergelijken met Bismarck
Nee, een open oorlog tussen Oekraïne en Rusland verwacht de slavist Ulrich Schmid niet. „Maar net als Bismarck zal Poetin niet aarzelen een begrensde of geheime strijd te voeren om zijn politieke doelen te bereiken.”
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken en zijn Russische ambtscollega Sergej Lavrov ontmoeten elkaar vrijdag in Genève. Hun overleg volgt op een serie gesprekken tussen enerzijds Rusland en anderzijds de Verenigde Staten, de NAVO en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Het doel is de opgelopen spanning rond Oekraïne te verminderen.
De Amerikaanse president Joe Biden voorspelde woensdag een Russische invasie van Oekraïne. Hij verwacht dat de Russische president Vladimir Poetin die stap zet, ondanks de grote economische gevolgen van een dergelijke inval voor Rusland. De Oekraïense inlichtingendienst waarschuwde voor een Russische inval via Wit-Rusland.
De VS en de NAVO verdenken Rusland al enkele maanden ervan een aanval op Oekraïne voor te bereiden. Rusland heeft 100.000 militairen langs de grens met Oekraïne gestationeerd. Met die manschappen oefent Rusland druk uit op het Westen. Het Kremlin eist niet minder dan een verbod op het NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne, Georgië, Finland en Zweden, en geen NAVO-activiteiten in de Oost-Europese lidstaten.
„In de zomer van 2020 schreef de Russische president Vladimir Poetin het artikel ”De echte lessen van de Tweede Wereldoorlog”. Daarin gaf hij aan dat de permanente leden van de Veiligheidsraad over alle vragen van de wereldpolitiek moeten beslissen. Die permanente leden zijn Rusland, de Verenigde Staten, China, Frankrijk en Groot-Brittannië”, zegt dr. Ulrich Schmid, die als slavist en professor voor Russische cultuur en maatschappij is verbonden aan de universiteit van St. Gallen in Zwitserland.
Schmid voegt hieraan toe dat dit concreet „betekent dat het Kremlin bijna over iedere grote kwestie een veto kan uitspreken. Daar tegenover staat de westerse stellingname dat iedere staat soeverein is en dat ieder land zelf mag beslissen bij wie het zich aansluit. Poetin wil terug naar de tijd dat de uitbreiding van de NAVO naar het oosten nog niet had plaatsgevonden. Dat zegt de Russische president heel open. Als de NAVO hierop ingaat, kan de organisatie zich net zo goed direct opheffen.”
De Zwitserse Rusland-specialist stelt dat de NAVO het in het verleden onderling oneens was over het lidmaatschap van Georgië en Oekraïne. „De Verenigde Staten waren voor, Frankrijk en Duitsland waren tegen. Bij de NAVO-top van 2008 is toen een compromistekst opgesteld: Georgië en Oekraïne zouden lid worden, maar een datum waarop dit moet gebeuren werd niet genoemd. In 2008 en 2014 voerde Rusland militaire operaties uit tegen Georgië en Oekraïne om een verdere integratie in de NAVO onmogelijk te maken.”
In de politiek en in de diplomatie is het bij onderhandelen geven en nemen, maar Rusland wil alleen maar nemen.
„De Russen stellen hun eisen, bijvoorbeeld via internet. Dat is te bizar voor woorden. De belangrijkste eis is dat Oekraïne nooit NAVO-lid mag worden. Op het ogenblik is dat niet eens mogelijk, want Oekraïne controleert zijn eigen gebied niet. Binnen afzienbare tijd zal Oekraïne dus geen lid worden.
Bovendien is het niet Oekraïne dat Rusland dreigt binnen te vallen. Het omgekeerde is aan de orde. Al vanaf 2014 voert het Russische leger geheime operaties uit in Oost-Oekraïne. Het is duidelijk dat het Oekraïense leger niet in staat is de gebieden terug te veroveren. Daar zorgt het Russische leger wel voor.”
Als een compromis niet mogelijk is, komt er dan een oorlog of een beperkte invasie?
„Een oorlog is onwaarschijnlijk. Het Kremlin heeft er tot dusver steeds op gelet geen oorlogspartij te zijn. Rusland ontkent als strijdende partij te hebben deelgenomen aan de militaire conflicten in Georgië in 2008 en in Oekraïne in 2014. Rusland noemt de oorlog in Georgië dan ook het Georgië-conflict. Rusland ziet zich niet als oorlogspartij en doet dat evenmin in Oekraïne. Dat beeld zou Poetin stuk maken als hij officieel het land binnenvalt en dat wil hij niet.”
Het Russische volk is tegen een oorlog tegen Oekraïne, zei Schmid deze week in een interview met de Neue Zürcher Zeitung. „In bijna iedere Russische familie is wel een Oekraïense oma.” Een oorlog zou Poetins lage populariteit nog verder doen dalen.
Wat wil Poetin dan bereiken?
„Poetin kan de bewapening van Kaliningrad, het vroegere Königsberg in Oost-Pruisen, op het oog hebben. Als het Westen daartegen protesteert, want de enclave ligt ingeklemd tussen Polen en Litouwen, kan Rusland zeggen: „Jullie zijn niet op onze eisen ingegaan. Nu houden wij geen rekening met jullie gevoeligheden.” Maar een geheime operatie is eveneens mogelijk.”
In Oekraïne?
„Ja, maar nogmaals, hij zal geen open strijd voeren. Om nog een punt te noemen: dat zou het einde betekenen van Nord Stream 2, de pijplijn die Europa van Russisch gas voorziet. Dat wil Poetin niet. Bovendien zullen bij een oorlog tegen Oekraïne Finland en Zweden zich willen aansluiten bij de NAVO. Dat werkt dus contraproductief voor Rusland.”
Poetin spreekt ook over historische Russische rechten op Oekraïne?
„Dat is een historisch verhaal. Dan kom je uit bij het grootvorstendom Kiev. Is dat de voorloper van de Russische of van de Oekraïense staat? Dat is een gevoelig twistpunt tussen Russische en Oekraïense historici.
Je kunt in ieder geval niet de huidige staten terugvoeren op de middeleeuwse voorlopers. Wat je Poetin ziet doen, is dat hij de Russische geschiedenis mobiliseert om steun van het volk te krijgen. Centraal daarbij is de gedachte dat Rusland een grote mogendheid is die af en toe zijn macht in de wereld wil demonstreren.
Je kunt Poetin goed vergelijken met de Duitse rijkskanselier Otto von Bismarck. Zoals Bismarck Duitsland verenigde en het land groot maakte, ziet Poetin zichzelf als de leider die Rusland verenigt en aan nieuwe grootheid helpt. Met de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 veroverde Bismarck Elzas en Lotharingen op Frankrijk. Dat roept associaties op met de Krim. Om zijn politieke doelen te bereiken aarzelt Poetin niet een begrensde of geheime oorlog te voeren.”
