Francis Collins (71) stapt eind dit jaar op als directeur van de NIH, de Amerikaanse tegenhanger van het RIVM. „Dit is de juiste tijd, de juiste boodschap en de juiste beslissing”, meent Collins . Dat zou een uitgekiend moment zijn om de gelauwerde christelijke wetenschapper te interviewen. Helaas ontbreekt het hem aan tijd vanwege „een groot aantal media-aanvragen en andere werkzaamheden.” Maar een persoonlijk portret is alsnog samen te stellen uit interviews en terugblikken in Amerikaanse media.

De Amerikaan is in Nederland vooral bekend geworden door zijn bekering van het atheïsme tot het christendom op 27-jarige leeftijd. En die overtuiging steekt hij niet onder stoelen of banken.

Collins wordt een nationale beroemdheid in de VS wanneer hij met het afronden van zijn Human Genome Project in 2000 de voorpagina van Time Magazine haalt. President Bill Clinton memoreert in een bijeenkomst: „Vandaag leren we de taal waarin God het leven schiep; we krijgen meer ontzag voor de complexiteit, de schoonheid en het wonder van Gods meest goddelijke en heilige geschenk.” In 2003 is de werking van het menselijk genoom beschreven. Daarvoor ontvangt Collins in 2008 de Nobelprijs voor Geneeskunde.

Schepping

Zijn boek ”The Language of God” (2006) heeft in Nederland gretig aftrek gevonden als ”De taal van God”, dat in hetzelfde jaar uitkwam. Daarin breekt Collins een lans voor een verzoening van de evolutietheorie met het Bijbelse scheppingsverhaal. Zijn visie is een voorbeeld geweest voor veel Nederlandstalige publicaties die op een vergelijkbare manier de evolutietheorie promoten onder kerkelijk betrokken hoogopgeleiden. De Nobelprijswinnaar is daarin een rolmodel voor veel christenstudenten.

Hoe stelt hij zich de schepping concreet voor? Het heelal is uit niets ontstaan, ongeveer 14 miljard jaar geleden. God schiep materie, energie en natuurwetten. Daarna ontwikkelde alle leven zich door louter natuurlijke processen en het natuurlijk gedrag van de materie. Met instemming citeert Francis Collins de Russisch-orthodoxe bioloog Theodosius Dobzhansky: „Schepping is niet een gebeurtenis die 4004 jaar voor Christus plaatshad; het is een proces dat ongeveer 10 miljard jaar geleden begon en dat nog steeds bezig is.”

De mensheid zou zijn begonnen met ongeveer 10.000 individuen, zo’n 100.000 tot 150.000 jaar geleden. Op een bepaald punt in de geschiedenis ging God een speciale relatie aan met twee van hen en schonk hun de gave van Zijn beeld. „Deze mensen maakten deel uit van een groep, die wordt gesymboliseerd door Adam en Eva, of een specifiek mannelijk en vrouwelijk paar”, stelt Collins in ”The Language of Science and Faith” (2011), dat hij samen met Karl Giberson, de toenmalige vicevoorzitter van Biologos, schrijft.

Deze visie wordt ”evolutionair creationisme” of ”theïstisch evolutionisme” genoemd. Collins draagt deze visie ook uit met The BioLogos Foundation, die hij in 2007 opricht. Tot zijn benoeming tot NIH-directeur in 2009 is hij directeur van die stichting. BioLogos wil religie en wetenschap met elkaar verzoenen en stelt dat God de wereld door evolutie heeft geschapen. Aan de stichting zijn bekende namen verbonden, zoals die van de Amerikaanse predikant Tim Keller. Voor zijn inspanningen om geloof en evolutie te verbinden, ontving Collins vorig jaar de prestigieuze Templeton Prize ter waarde van ongeveer 1,2 miljoen euro.

Wedergeboren christen

Zijn collega’s omschrijven hem als „een wedergeboren christen”, „een goede pianist”, „een wetenschapper van wereldklasse”, „briljant en zachtaardig.” „Zijn leidende hand bij de NIH zal worden gemist.”

Als spreker en aanbiddingsleider op evangelische bijeenkomsten is hij geliefd. „Op de meest onwaarschijnlijke momenten pakt hij zijn gitaar en begeleidt hij zichzelf in een lied, vaak een deuntje dat hij voor de gelegenheid heeft gecomponeerd”, schrijft tijdschrift The New Yorker.John West, directeur van het Amerikaanse Discovery Institute, een toonaangevende organisatie voor intelligent design, is kritischer. „Bij bijeenkomsten van evangelische christenen staat hij erom bekend dat hij op de gitaar tokkelt, aanbiddingsliederen zingt en de aanbidding van de aanwezigen ontvangt. Tijdens een evenement in 2019 werd gemeld dat conferentiedeelnemers in de rij staan voor selfies met hem.”

In zijn twaalf jaar als directeur heeft Collins te maken met drie presidenten: Barack Obama, Donald Trump en ten slotte Joe Biden. Hij is de langst dienende NIH-directeur. Het is volgens hem tijd om op te stappen. „Ik ben er fundamenteel van overtuigd dat geen enkele persoon te lang in deze functie mag dienen, en dat het tijd is om een nieuwe wetenschapper binnen te halen om de NIH naar de toekomst te leiden”, zegt Collins in een verklaring. „Ik ben trots op wat we hebben bereikt.”

Vaccinatie

De coronapandemie vraagt de afgelopen jaren het nodige van Collins. Samen met Anthony Fauci, directeur van Niaid,een onderzoekscentrum van de NIH, staat hij in de frontlinie bij het bestrijden van de ziekte. Hij is het gezicht van het vaccinatiebeleid van de regering-Biden.

Zo spant Collins zich in om de religieuze gemeenschappen te overreden om zich te laten vaccineren. „Voor iemand die gelovig is, zou je dit (het coronavaccin, BvdD) een antwoord op gebed kunnen noemen”, betoogt hij op Religion News Service. „We hebben allemaal tot God gebeden om ons op de een of andere manier van deze vreselijke pandemie te verlossen. Wat er gebeurt, is dat deze vaccins worden ontwikkeld die veilig en effectief zijn; wel, waarom zou je dan niet willen zeggen: „Dank u, God” en je mouw opstropen?”

Collins’ benadering van niet-gevaccineerde Amerikanen heeft voor veel controverse gezorgd. Uit zijn koker komt immers ook de steun voor een streng verplicht vaccinatiebeleid, en de eis aan werkgevers om werknemers te ontslaan die ervoor kiezen zich niet te laten vaccineren. Collins suggereert volgens West dat niet-gevaccineerde mensen „egoïstisch” zijn, en verklaart dat „dit echt een gelegenheid is om na te denken over het liefhebben van je naaste, en niet alleen van jezelf.” Hij brandmerkt volgens West niet-gevaccineerden en politici die geen voorstander zijn van vaccinatie als „moordenaars.”

John West noemt deze benadering „demoniserend.” Collins blijkt niet bereid op te komen voor de gewetensvrijheid van mensen om hun eigen medische behandeling te bepalen. „Dat is niet moreel neutraal. Het is een moreel falen.”

Wuhan

John West noemt Collins’ nalatenschap bij de NIH zelfs „allesbehalve lovenswaardig.” Zo laken wetenschappers de rol van de NIH bij het financieren van het viruslaboratorium in het Chinese Wuhan. Uit documenten bleek dat topfunctionarissen van de NIH mogelijk hebben gelogen over de betrokkenheid van de NIH bij het virusonderzoek in Wuhan. Richard Ebright, bioloog van de Rutgers University, was verbijsterd: „De documenten maken duidelijk dat beweringen van de NIH-directeur, Francis Collins, en de Niaiddirecteur, Anthony Fauci, (…) onwaar zijn.” Ze suggereren betrokkenheid van de NIH bij „controversieel en gevaarlijk” onderzoek aan het Covid-19-virus in Wuhan, voorafgaand aan de coronapandemie.

Woede

Op ethisch gebied heeft Collins geregeld afstand genomen van evangelicale standpunten. Op het gebied van lhbti- en genderideologie bijvoorbeeld. Hij belooft daarvan „een bondgenoot en pleitbezorger” te zijn. Onder zijn leiding tuigt de NIH de zogeheten ”Allyship in Action”-campagne op.

Prolife is Collins niet. Wanneer het leven begint, is volgens hem onzeker. Een embryo is volgens hem „potentieel leven.” Hij betwijfelt of het leven begint bij de conceptie.

Collins wekt de woede van prolifegroepen wanneer hij in 2019 zijn steun uitspreekt voor het gebruik van geaborteerd foetaal weefsel in medisch onderzoek. De NIH subsidieert dat onderzoek. In de afgelopen maanden is daar nog een onthulling bij gekomen: de NIH financierde medische experimenten met lichaamsdelen die zijn ‘geoogst’ van geaborteerde baby’s onder Collins’ bewind.

Tijdens deze experimenten snijden onderzoekers van de University of Pittsburgh (VS) kleine stukjes van „menselijke foetale milt, zwezerik en leverorganen” en transplanteren de weefsels in bestraalde muizen. De wetenschappers snijden ook hoofdhuid van geaborteerde baby’s los en plaatsen die chirurgisch over op muizen. Ze doen dat om „gehumaniseerde muis- en knaagdiermodellen met een menselijke huid van volledige dikte” te creëren voor medisch onderzoek.

De geaborteerde foetussen zijn zo’n 18 tot 20 weken. Op die leeftijd klopt het hart van een ongeboren baby al. Hij kan geluiden horen en zijn ledematen en ogen bewegen, en zijn spijsverteringssysteem begint te werken.

„De menselijke foetussen waarvan organen werden geoogst, waren goed ontwikkelde kleine mensen”, reageert John West met afschuw. De NIH verstrekte bijna 3 miljoen aan belastingdollars aan de University van Pittsburgh in haar zoektocht om het centrum te worden voor menselijk foetaal weefsel variërend van 6 tot zelfs 42 weken zwangerschap, zo blijkt uit een 252 pagina’s tellend document van het Amerikaanse ministerie van Volksgezondheid.

David Daleiden, voorzitter van het Center for Medical Progress, noemt het een Amerikaans horrorverhaal. „Levensvatbare baby’s werden soms levend uit de moeder gehaald, en vervolgens gedood door hun nieren eruit te snijden.”

Antwoord

John West heeft herhaaldelijk geprobeerd Collins’ mening te ontlokken over deze geschiedenis. „Francis Collins profileert zichzelf als een evangelische christen, en de meeste evangelicals beschouwen abortus als de vernietiging van onschuldig menselijk leven.”

Zijn vragen zijn helder. Hoe heeft Collins gereageerd op deze onthullingen? Met afschuw? Met een belofte om de kwestie te onderzoeken? Met een belofte om de financiering van dergelijk onderzoek door belastingbetalers te stoppen? Ondersteunt Collins dit onderzoek dat door zijn bureau wordt gefinancierd? Heeft hij daar ethische bezwaren tegen? Hoe rechtvaardigt hij het onderzoek persoonlijk, gezien zijn religieuze overtuigingen? John West: „Ik heb deze en andere vragen herhaaldelijk gemaild naar de mediacontacten van het NIH-bureau van de directeur. Zijn kantoor weigert ze te beantwoorden.”