Het Westen is na het vertrek van de Amerikanen en de NAVO uit Afghanistan wakker geschud. Het heeft twintig jaar geloofd dat zijn liberale waarden en westerse vrijheden het beste zijn voor alle landen, inclusief de moslimwereld. Plotseling werd echter duidelijk dat niet ieder land daarmee wil instemmen.

Zouden we ook uit onze bubbel getrokken kunnen worden als het gaat om de twintig jaren van moeizame relaties met Rusland, voordat die nog verder verslechteren? Wat heeft het christelijke Rusland dan met de islamitische wereld te maken? Veel. We voeren ten opzichte van beide een soortgelijke politiek. Ook Rusland proberen we democratie en liberale vrijheden op te leggen, terwijl we veel te weinig weten van de achtergronden in Rusland, net zoals we weinig weten van de achtergronden in Afghanistan.

Belofte

President George W. Bush, vicepresident Dick Cheney en minister van Defensie Donald Rumsfeld stonden in Amerika aan het roer tijdens de interventies in Afghanistan, Irak en Libië. Zij hoorden ook bij de initiatief­nemers die de NAVO in Oost-Europese richting wilden uitbreiden, ondanks de aan president Gorbatsjov gedane belofte dat dit niet zou gebeuren. Inmiddels staat de NAVO aan de Russische grens. Het driemanschap Bush, Cheney en Rumsfeld is dus voor een groot deel verantwoordelijk voor het beleid tegen Rusland, het grote buurland van de EU waar we vandaag de dag zo’n slechte verhouding mee hebben. Als we nu door de val van Kabul wakker zijn geschud door de gevolgen van twintig jaar Amerikaans-westers beleid, is nu hét moment om ons af te vragen: Is onze anti-Ruslandpolitiek ook op Amerikaanse leest geschoeid?

Het Westen blaakte begin deze eeuw van zelfvertrouwen. Bush, Cheney en Rumsfeld handelden volgens de Wolfowitzdoctrine. Wolfowitz is een neoconservatieve politicus die veel invloed had ten tijde van de regering-Bush. Ook was hij het hoofd van het IMF. De Wolfowitzdoctrine gaat ervan uit dat de VS na de val van de Sovjet-Unie de enige overgebleven supermacht in de wereld zijn en moeten blijven, en bepleit vergroting van de Amerikaanse invloed in de voormalige Sovjetrepublieken. Waarom hebben we in het Westen niet wat meer informatie gekregen over deze doctrine, die als het ware duidelijk maakt waarom Amerika Rusland nooit zal tolereren op het wereldtoneel?

Hoogmoed

Opvallend vaak was Cheney in de periode 2000-2008 in Oost-Europa. Hij beloofde de landen daar vol overtuiging een kapitalistisch en democratisch paradijs. In Vilnius zei hij, tijdens een speech in 2007 in het presidentieel paleis, dat Litouwen de steun van het Westen zou krijgen en dat Rusland de vijand was. In Georgië en Oekraïne werden soortgelijke beloftes gedaan en werd Rusland als agressor betiteld.

Rumsfeld verkondigde dezelfde Oost-Europese landen dat de NAVO als hun grote beschermer zou optreden wanneer de „kwaadaardige” Russen zouden aanvallen. Uiteraard ging dit gepaard met miljardencontracten, die lucratief waren voor westerse militair-industriële bedrijven. Met veel overtuiging ‘predikte’ het Amerikaanse trio de westerse democratie en de kapitalistische mogelijkheden. Dit ging gepaard met een onvoorstelbare hoogmoed. Karl Rove, ook een neoconservatief en adviseur van de regering-Bush, zei bijvoorbeeld: „Wij scheppen de werkelijkheid.” Letterlijk: „We zijn nu een macht, en wanneer we handelen, creëren we onze eigen werkelijkheid, en terwijl u die realiteit aan het bestuderen bent –oordeelkundig, zo u wilt– zullen we opnieuw handelen, andere nieuwe werkelijkheden creëren, die u ook kunt onderzoeken. (…) En u, u allemaal, zult zich enkel maar verdiepen in onze daden.” Of zoals Bush het formuleerde: „Als de moslimwereld ons model niet wil accepteren, dan moet het maar gewapenderhand.” Veel andere prominente neoconservatieven en NAVO-generaals handelden met dezelfde overtuiging: Rusland moet de NAVO-uitbreiding gewoon slikken zoals wij dat willen. Naast deze ontstellende arrogantie is er de afgelopen twintig jaar alles aan gedaan om Rusland als de ”bad guy” (slechterik) af te schilderen, ook tijdens de regeringen van Obama, Trump en Biden.

Er zijn altijd twee kanten aan een verhaal, in het Westen wordt tot nu toe hoofdzakelijk één kant belicht. Nu twintig jaar Afghanistanbeleid ons dwingt om in de spiegel te kijken en ons af te vragen waarom het fout ging met veel westerse interventies, hebben we anno 2021 nog een kans om de relatie met onze grote oosterbuur te verbeteren of ten minste minder eenzijdig te onderzoeken.

De auteur is de oprichter van de Rusland & Oost-Europa Academie te Arnhem.