Het probleem is dat uit het RIVM-rapport bleek dat in de omgeving van de staalfabriek de gehalten zware metalen in de lucht en kankerverwekkende pak’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) schadelijk zijn voor de volksgezondheid. In de omgeving van Tata Steel is verder sprake van meer gezondheidsklachten en meer longkanker dan in de rest van Nederland. Bovendien staat de staalproducent als grootste CO2-uitstoter van Nederland in de spotlights vanwege het klimaatbeleid. De fabriek moet dus tegelijk schoner worden en vergroenen.

Waar komen die zware metalen en pak’s vandaan?

Metalen als ijzer, mangaan, vanadium, chroom en lood zijn van nature aanwezig in het ijzererts. Ook komen ze voor in het schroot van gerecycled metaal waarvan Tata Steel nieuw staal maakt. De pak’s zijn voor een deel afkomstig van plasticvervuiling en organische stoffen in het gerecyclede staal.

Met zogeheten fluorwassers, doekfilterinstallaties en afzuiginstallaties filtert het bedrijf het grootste deel van de metalen, fijnstof en andere schadelijke stoffen uit de lucht die door de schoorstenen naar buiten wordt geblazen. Daarin heeft de fabriek al 300 miljoen geïnvesteerd.

Hoe kan het zijn dat Tata Steel zich wel aan de uitstootnorm houdt, en toch de lucht in de omgeving teveel vervuilt?

Objectief valt Tata Steel niets te verwijten. De staalfabrikant houdt zich keurig aan de milieuvergunning. Uit de schoorstenen van Tata Steel mag elk jaar niet meer dan 28.000 kilogram lood komen. De fabrikant meldt dat de uitstoot daar ver onder blijft. Dat geldt ook voor de andere metalen en de pak’s. Afgelopen jaar bedroeg de uitstoot van lood bijvoorbeeld 1061 kilogram.

Tegelijk overschrijden de waardes van vooral lood en pak’s in neergedaald stof de veilige norm voor de volksgezondheid. Uitgedrukt in neergedwarreld stof heeft het RIVM 20 tot 100 keer meer metalen en pak’s gemeten dan op plekken buiten het IJmondgebied. De normen voor de milieuvergunning van Tata Steel en de normen voor de volksgezondheid zijn kennelijk niet voldoende op elkaar afgestemd.

Wat moet er gebeuren?

De uitstootnormen voor bedrijven moeten beter gaan aansluiten op de normen voor de volksgezondheid. Daar ligt een taak voor de landelijke overheid, maar ook met name in Brussel, waar de normen voor de staalindustrie worden vastgesteld.

Tata Steel zal daardoor op termijn wellicht te maken krijgen met strengere uitstootnormen. De fabrikant heeft aangekondigd een extra doekfilter te installeren om de uitstoot van lood te beperken. Het duurt echter nog twee jaar voordat deze in bedrijf is.

Mogelijk is dit een begin, en zal de fabriek op termijn moeten investeren in nog betere filtering van de lucht die uit de schoorstenen komt, en strengere eisen moeten gaan stellen aan de samenstelling van de grondstoffen.

Hoe zit het met de CO2-uitstoot van Tata Steel?

Klimaatwetenschappers beschouwen de uitstoot van koolstofdioxide (CO2) door menselijke activiteiten als belangrijkste oorzaak van de huidige klimaatverandering door de opwarming van de aarde. Door de omschakeling van fossiele brandstoffen naar elektriciteit uit met name windmolens, zonnepanelen en biobrandstoffen wil de overheid de CO2-uitstoot van Nederland omlaag brengen.

Tata Steel is de grootste CO2-uitstoter van Nederland met een jaarlijkse uitstoot van 12,3 miljoen ton; dat is 7 procent van de totale CO2-uitstoot van Nederland. Dat heeft te maken met het productieproces: er wordt CO2 uitgestoten bij het maken van ijzerertspellets, bij het produceren van staal met cokes en bij het verwijderen van grafiet aan het einde van het productieproces. Het bedrijf staat voor de uitdaging om die uitstoot fors naar beneden te brengen.

Wat kan het bedrijf doen om de CO2 uitstoot naar beneden te brengen?

Tata Steel heeft aangekondigd om vanaf 2030 elk jaar 5 miljoen ton CO2 te willen besparen. Dat zou neerkomen op een reductie van 40 procent ten opzichte van de huidige uitstoot. Het bedrijf wil daarvoor CO2 afvangen en opslaan in lege gasvelden op zee.

Bovendien wil Tata Steel investeren in een nieuw productieproces, waarin waterstof wordt toegepast. Daarvoor wil het bedrijf een aansluiting krijgen op een toekomstig waterstofnet. Honderden medewerkers van Tata Steel zullen donderdag tijdens een manifestatie in Den Haag het tussenrapport over de verduurzaming van Tata Steel aanbieden aan Tweede Kamerleden.

Hoe kan waterstof een rol spelen bij de productie van staal?

Waterstof kan onder meer gemalen cokes vervangen bij het verwijderen van zuurstof uit ijzererts. Daarbij ontstaat water (H2O) in plaats van CO2. De Duitse staalproducent Thyssenkrupp is het inmiddels gelukt cokes te vervangen door waterstof in hoogovens.

Het gebruik van waterstof in plaats van gemalen cokes levert een reductie op van de CO2 uitstoot van 19 procent; geen 100 procent omdat deze waterstof nu nog wordt gemaakt uit aardgas –zogeheten ‘blauwe’ waterstof– en met vrachtwagens wordt getransporteerd. Vanaf 2050 wil Thyssenkrupp klimaatneutraal zijn. Eventuele geproduceerde CO2 wordt dan ingezet als grondstof voor de chemische industrie.

In de Noord-Zweedse stad Luleå draait een vergelijkbare proeffabriek van staalfabrikant SSAB. Deze draait op ‘groene’ waterstof die is gemaakt met behulp van windenergie.

Wat kan de Tweede Kamer donderdag doen?

Weinig. Een van de mogelijkheden is morele druk uitoefenen op Tata Steel om de uitstoot verder in te perken. Voor de lange termijn zal de overheid vooral geduld moeten hebben. Allereerst met Brussel: dat stelt de regels voor hoogovens in de EU; en de Brusselse molens malen langzaam. Daarnaast met Tata Steel. Het bedrijf kan niet van de ene op de andere dag vernieuwen en vergroenen. Daar gaat tijd overheen. Het bedrijf heeft te maken met het Indiase moederbedrijf dat een beslissende stem heeft, en dat toestemming zal moeten geven om opnieuw miljoenen euro’s uit te geven om veranderingen te financieren.

Het bedrijf zou aanspraak kunnen maken op subsidies van het Rijk. Maar voordat het zover is, gaan vergunningtrajecten nog jaren duren. Zijn de honderden vergunningen rond, dan pas volgen de subsidietrajecten bij het Rijk.

Er is de overheid ook wel wat aan gelegen om de staalfabriek overeind te houden. Zou deze omvallen, dan staan 9000 mensen op straat.